-190-
Ch−¬ng 13
Lý thuyÕt va ch¹m
13.1. C¸c ®Æc ®iÓm vµ gi¶ thiÕt vÒ va ch¹m
13.1.1. §Þnh nghÜa
Va ch¹m lµ mét qu¸ tr×nh ®éng lùc häc ®Æc biÖt trong ®ã vËn tèc cña vËt
biÕn ®æi râ rÖt vÒ c¶ ®é lín vµ ph−¬ng chiÒu trong mét thêi gian v« cïng bÐ.
ThÝ dô: Qu¶ bãng ®Ëp vµo t−êng lËp tøc b¾n trë l¹i, bóa ®Ëp vµo ®e sÏ
dõng l¹i h¼n hay nÈy lªn.v.v.
13.1.1.2. C¸c ®Æc ®iÓm vµ c¸c gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n ho¸
- Thêi gian va ch¹m: Theo ®Þnh nghÜa thêi gian va ch¹m lµ rÊt nhá, thùc tÕ
thêi gian va ch¹m th−êng b»ng 10-2 gi©y, 10-3 gi©y hoÆc 10-4 gi©y tuú thuéc vµo
c¬ lý tÝnh cña vËt va ch¹m. V× thêi gian va ch¹m rÊt nhá nªn ®−îc xem lµ mét
®¹i l−îng v« cïng bÐ.
VËn tèc vµ gia tèc: còng theo ®Þnh nghÜa th× vËn tèc cña vËt thay ®æi ®ét
ngét vµ do ®ã l−îng biÕn ®æi vËn tèc ∆v cña vËt trong thêi gian va ch¹m lµ giíi
néi. MÆt kh¸c theo gi¶ thiÕt thêi gian va ch¹m lµ v« cïng bÐ nªn gia tèc trung
b×nh trong qu¸ tr×nh va ch¹m wtb = ∆v/τ lµ ®¹i l−îng rÊt lín. Trong ®ã τ lµ thêi
gian va ch¹m.
NÕu gäi l lµ ®o¹n ®−êng dÞch chuyÓn trong thêi gian va ch¹m cña vËt th×:
l =
=
∫
τ
0
dt
vr
τ
.
v tb
r
V× τ lµ ®¹i l−îng v« cïng bÐ nªn l còng lµ ®¹i l−îng v« cïng bÐ. §Ó ®¬n
gi¶n ng−êi ta ®−a ra gi¶ thiÕt trong qu¸ tr×nh va ch¹m c¬ hÖ kh«ng di chuyÓn vÞ
trÝ.
- Lùc vµ xung lùc va ch¹m
-191-
Khi va ch¹m ngoµi c¸c lùc th−êng nh− träng lùc, lùc c¶n.v.v. vËt cßn chÞu
t¸c dông cña ph¶n lùc n¬i tiÕp xóc (Lùc t¸c dông t−¬ng hç). ChÝnh lùc nµy lµ
nguyªn nh©n t¹o nªn gia tèc chuyÓn ®éng cña vËt
trong qu¸ tr×nh va ch¹m. Lùc ®ã gäi lµ lùc va
ch¹m ký hiÖu N
r
.
N
t
N*
O
τ
H×nh 13-1
N(t)
Lùc va ch¹m N
r
kh¸c víi lùc th−êng F
r
nã
chØ xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh va ch¹m, kh«ng tån
t¹i tr−íc vµ sau va ch¹m.
Th−êng khã x¸c ®Þnh tr−íc ®−îc lùc va
ch¹m nh−ng quy luËt biÕn ®æi cña nã cã thÓ biÓu
diÔn trªn h×nh (13. 1).
V× gia tèc trong va ch¹m lµ rÊt lín nªn lùc va ch¹m N
r
còng rÊt lín. Th«ng
th−êng lùc va ch¹m lín h¬n rÊt nhiÒu so víi lùc th−êng F
r
. MÆt kh¸c lùc va ch¹m
l¹i biÕn ®æi rÊt râ trong thêi gian va ch¹m τ