Loading ...
Global Do...
News & Politics
45
6
Try Now
Log In
Pricing
<p>T.C. FIRAT NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TARH ANABLM DALI HLAL-AHMER TEKLATININ KURULUU VE TEKLATLANMASI YKSEK LSANS TEZ DANIMANI HAZIRLAYAN Do. Dr. Erdal AIKSES Mehmet POLAT ELAZI 2007 T.C. FIRAT NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TARH ANA BLM DALI HLAL-AHMER TEKLATININ KURULUU VE TEKLATLANMASI YKSEK LSANS TEZ Bu tez 22 / 02 / 2007 tarihinde aadaki jri tarafndan oy birli i / oy okluu ile kabul edilmi tir. Danman ye ye Do. Dr. Erdal AIKSES Yrd. Do. Dr. Mehmet EVK Yrd. Do. Dr. Zahir KIZMAZ Bu tezin kabul, Sosyal Bilimler Enstits Ynetim Kurulu'nun ....... / ....... / ....... tarih ve ......................... say lkararyla onaylanm tr. zet Yksek Lisans Tezi Hilal-i Ahmer Tekilatnn Kuruluu ve Tekilatlanmas Mehmet POLAT Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal 2007; Sayfa : VI + 125 Bu tez Avrupa'da XIX. yzy lda kurulmuilk uluslar arasyardm kurumu Kz lha'n OsmanlDevletindeki yansmasolan Kz lay tekilatnn kuruluunu ve ilk faaliyetlerini incelemektedir. Cemiyet dnemin nde gelen aydnlarve devlet adamalarnn bulu tuu bir kurum olarak karmza kmaktad r. Kuruluunun zerinden fazla zaman gememesine ramen OsmanlDevletinin girdi i byk sava larda devletine ve milletine ok byk yardmlarolan bu kurumun k sa srede glenmesinin ve halk tarafndan zmsenmesinin ardnda yatan gerek halkn devlet ve milletine olan borcunu deme dncesinin Hilal-i Ahmer Cemiyeti iinde hayat bulmuolmasd r. SUMMARY Masters Thesis THE ESTABLISHMENT AND ORGANIZATION OF THE OTTOMAN RED CRESCENT Mehmet POLAT University of Frat The Institute of Social Secience And Postgraduate Studyy in History 2007, Page : VI+125 The Red Cross, which was established in the XIX. Century Europe was the world fist humanitarian organisation. This thesis is about the establishment and the first years of The Ottoman Red Crescent, which was formed as a counterpart to the Red Cross. The organisation included, outstanding members of the society such as intellectuals and government officials. Although short after its establishment the organisation was put to test by the great wars the Empire entered and proved to be very efficient at helping the country and nation. The organisation grew strong with the support of the nation, the reason of this success could be that the people saw the organisation a way to pay their dept to the country. NDEKLER I NSZ IV KISALTMALAR VI GR 1 BRNCBLM HLAL-AHMER'N KURULUU 1. OSMANLI DEVLETNN CENEVRE SZLEMESNMZALAMASI VE OSMANLI LKESNDE YAPILAN ALIMALAR.....9 1.a. Mecruhin ve MardayAskeriyeyemdat ve Muavenet Cemiyetinin Kuruluu ve Tznn Ba lca Maddeleri11 1.b. Tekilatlanmada Yaanan Sknt lar.15 2. HLAL-AHMER CEMYET 'NN KURULUU.16 2.a. Yaanan Sknt lar Nedeniyle Avrupa'dan Gelen Bask lar..16 2.b. Cemiyetin Kurulmas iin lk Resmi Toplantve Kararname.20 2.c. Yaanan Sembol Sknt s.20 2.d. Hilal-i Ahmer'in Kuruluu ve lk almalar.23 2.e. II. Me rutiyet Dnemi ve Yeniden Yap lanma25 2.f. OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Nizamnamesi...29 3. HLAL-AHMER HANIMLAR MERKEZ...30 3.a. Hanmlar Merkezi'nin Kuruluu ve lk Tekilatlanma.30 3.b. OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Merkezi Darus-Snaa's..32 KNCBLM HLAL-AHMER CEMYETTEKLATI 1. HLAL-AHMER CEMYETGENEL MERKEZ39 1.a. Genel Merkezi Kurucu yeleri39 1.b. Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Kolu Merkezi42 II 2. OSMANLI HLAL-AHMER CEMYETNNUBELER..44 2.a. Yurtinde A lanubeler...45 2.b. Yurt Dnda A lanubeler48 3. HLAL-AHMER CEMYETMUHASEBES..49 3.a. 1912 Y lna Kadar Hilal-i Ahmer Cemiyeti Muhasebesi.49 3.b OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyetinin lk Dzenli Mali Kay tlar.....50 NC BLM TRABLUSGARP VE BALKAN SAVALARINDA HLAL-AHMER CEMYET FAALYETLERVE TEKLATLANMASI 1. TRABLUSGARP SAVAI VE CEMYETN FAALYETLER54 1.a. Trablusgarp Savancesi Genel Durum ve Savan Ba lamas.....54 1.b. Trablusgarp SavaBa ladnda Cemiyetin Genel Durumu..55 1.c. Trablusgarp Savanda Cemiyetin Faaliyetleri ve Kar la lan Glkler...57 2. BALKAN SAVAI ESNASINDA CEMYETN FAALYETLER ..66 2.a. I. Balkan SavaBa ladnda Cemiyetin Genel Durumu...67 2.b. Hilal-i Ahmer Cemiyeti Tarafndan Olu turulan Hastaneler...68 2.b.1. Kad rga Hastanesi...71 2.b.2. Darlfnun Hastanesi..74 2.b.3. Vefa Hastanesi.76 2.b.4. Temirkapu Hastanesi...76 2.b.5. Muhacirin Hastanesi77 2.b.6. Ispartakale Hastanesi...77 2.b.7. Hadmky Hastanesi...78 2.b.8. Ayastefanos Hastanesi.79 2.b.9. Selanik Hastanesi80 2.b.10. Edirne Hastanesi80 2.b.11. skp Hastanesi81 2.b.12. Gelibolu Hastanesi83 2.b.13. anakkale Hastanesi.....84 III 2.b.14. Dier Hastaneler85 2.c. Balkan Sava larnda Hilal-i Ahmer'e DYardmlar...88 2.d. OsmanlOrdusunda Grlen Kolera Salgnve Cemiyetin Faaliyetleri......92 2.e. Gmenler ve SavaEsirleri in Cemiyetin Faaliyetleri94 SONU 98 BBLYOGRAFYA 101 EKLER 104 NSZ nsanlk, tarihi boyunca savave doal afetler gibi birok ykm yaam t r. nsanlar bazen kendi kendilerine bu sknt larn stesinden gelmeye al rlarken bazen de devlet yardmyla bu sknt larnamaya alm lard r. Ancak yle ykmlar ve yle kayplar vuku bulmu tur ki yeryznde, bir devletin kendi imknlaryla bunun stesinden gelebilmesi mmkn olamam t r. te bu tr kaoslar, insanlar arasnda devletler ve siyasetler st bir kurumun kurulmasfikrini dourmu tur. Bugnn dnyasnda Kz lay ve Kz lha isimlerinden en az birini duymamolan kimse yoktur herhalde. Bugn bu iki kurum dnyann neresinden, hangi lkesinden, hangi inantan, hangi fikirden olursa olsun yardma ihtiya duyan ve bu sknt larnkendi imknlaryla aamayacak olan herkese ila, yemek, giyim ve bunlar gibi sa lk ve sosyal ihtiyalarn tamamnkar lksz gtrmektedir. Kz lay ve Kz lha kurumlaryukarda da bahsetti imiz gibi uluslar ve devletler st kurumlar olduklariin herhangi bir savaya da boykota mdahil olmakszn sava ta ve bar ta tarafsz ve dokunulmazlklarolan kurumlard r. Bu da dokunulmazlk alameti olan ve baka hibir kurum tarafndan kullan lamayan bayraklaryla ilan edilmi tir. Cumhuriyet Trkiye'si mmkn olduunca OsmanlDevletinin bozulan idari ve siyasi yap sna ba lbtn kurumlarntasviye etmi ti. Bunu yaparken amacbu kurumlarn Osmanldnemindeki bozulmaygen Trkiye Cumhuriyetine tamasnengellemekti. Bu tavsiyeden muaf tutulan yalnzca birka kurum vardve Hilal-i Ahmer cemiyeti Trkiye Cumhuriyetinin Osmanldevletinden devralarak tasviye etmedi i ender kurumlardan biridir. 11 Haziran 1868 tarihinde "OsmanlYaralve Hasta Askerlere Yardm Cemiyeti" adyla kurulan Kz lay, 1877'de "OsmanlHilali Ahmer Cemiyeti", 1923'de "Trkiye Hilali Ahmer Cemiyeti", 1935'te "Trkiye K z lay Cemiyeti" ve 1947'de "Trkiye K z lay Derne i" adnalm t r. Kurulua "K z lay" adnbyk nder Atatrk vermi tir. Bu almada; tm dnyada tarafszlk anlayyla hizmet veren bu kurumlarn ilk oluum safhalarve bu oluumun lkemizdeki ilk yansmalarincelenmi tir. OsmanlHilal-i V Ahmer Cemiyeti'nin kuruluu ve Balkan Sava larnn sonuna kadar olan dnemde cemiyetin tekilatlanmasve ilk faaliyetleri incelenmi tir. almamz esnasnda ar iv vesikalar , o dnemde konumuzla ilgili yaynlanm kitaplar, gazeteler, szlkler, konuyla ilgili yaz lm tetkik eser ve makaleler gibi materyallerin kullanmnn yans ra anlatmpeki tirmek amacyla resim ve tablolara da yer verilmi tir. Konuyla ilgili yap lacak ara t rmalarda esas tekil edecek belgeler bugn Etimesgut / Ankara'da ikamet etmekte olan Kz lay Ar ivinde yer almakta olup bu ar iv u an iin ara t rmac lara kapald r. Ar ivin hizmet vermemesinin nedeni ise bugne kadar ok kt bir fiziki ortamda saklanan belgelerin daha fazla tahrip olamamasiin Kz lay'n yeni bir binaya tanyor olmasve bunun yans ra Prof. Dr. Seil AKGN bakanlnda yrtlen tasnif ve katalog almalard r. Kaynaklarda verilen Rumi takvim esasltarihler Trk Tarih Kurumu'nun resmi internet sayfasndan ula lan tarih evirme k lavuzu vas tasyla Miladi tarihe evrilmi tir. Dnemin siyasi olaylarna pek fazla de inilmemisadece olaylarn anla labilmesi a sndan kolaylk sa lamasiin konu btnlnn bozulmamasna gayret gsterilerek dnemin siyasi yap sve siyasi olaylarna yzeysel olarak de inilmi tir. Bu almann haz rlans rasnda her aamada byk yardmlarngrdm ve almann sonuca varmasnda ok byk emekleri bulunan saygdeer hocam ve danmanm Sayn Do. Dr. Erdal AIKSES'e, kaynak temini noktasnda byk bir zveri gstererek kaynaklara ulamamzsa layan ElazKz lay Derne i alanlarna ve btn aamalarda yardmnesirgemeyen Suha Ouz Baytemur'a teekkrlerimi bor bilirim. Elaz 2007 Mehmet POLAT KISALTMALAR a.g.e. Adgeen eser a.g.m. Adgeen makale bkz. Baknz ev: eviren OHAC OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti SAC Salib-i Ahmer Cemiyeti vb. ve benzeri GR DNYA GENELNDE SSTEMLYARDIM KURULULARININ TEKL nsanlarn birbirlerine yardm etmeleri neredeyse insanlk tarihiyle ya tsa da bunun sistemli bir kuruluolarak meydana kmasancak XIX. Yzy lda meydana gelebilmi tir. Avrupa da Salib-i Ahmer (Kz lha) rgtlenmesinin olu turulmas , Mslman dou toplumlararasnda da Hilal-i Ahmer (Kz lay) rgtlerinin kurulmas insanlk tarihi a sndan gerekten kayda deer bir gelimedir. Her iki rgtlenmenin de kuruluunda esas edindikleri temel ama savaalannda yaralanan ya da hastalanan askerlere hibir ayrm gzetmeksizin yardm etmektir. Bu ulvi ama daha sonralarkurumlarn tekilatlarnn geni lemesi ve faaliyet alanlarnn artmasyla birlikte yalnzca askerleri alanda sn rl kalmam btn insanlara yardm etmeyi amalam t r. Bunun yans ra tekilat bir sre sonra deprem, sel ve heyelanlar gibi doal afetlerde de insanlarn yardmna komaya ba lam t r. Nfus art , sava lar, doal afetler ve gibi ykmlar tm dnyada yardma muhta insan say sngiderek artt rmaktad r. Bu nedenle Kz lay ve Kz lha gibi organizasyonlar hayati nem tamaktad r1. Bu ba lamda dnldnde insanln birbirini yok etmek iin kyasya bir mcadele iinde yaadbir dnyada bu tr cemiyetler gerekten insana insan olduunu hat rlatan ve onu donatan ulvi deerleri ortaya koyan, yaat lmas tm insanlk iin zaruri olan nemli hayat damarlarndand r. Atatrk'n "Dnyann falanca bir yerinde bir rahatszlk varsa bana ne dememeliyiz. Byle bir rahatszlk tpkkendi aramzda olmugibi onunla ilgilenmeliyiz. Olay ne kadar uzak olursa olsun, bu esastanamamak gerekir. te bu dn 1 Sandoz, Yves; "The 26th International Conference of the Red Cross and Red Crescent : Myth and Reality", International Review of the Red Cross, no: 305, Geneva, 1995, Pp.129, 01.11.2006, 15:00 http://www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/html/57JMF4; BUGNON, Franois; "Just Wars, Wars of Aggression and nternational Humanitarian Law", International Review of the Red Cross, No: 847, 09-2002; 3.11.2006, 17:00; s. 523-546; http://www.icrc.org/Web/Eng/siteeng0.nsf/htmlall/5FLCT4/$File/bugnion%20ang%20.pdf 2 uluslarbencillikten kurtar r.2 Vecizesi Kz lay ve Kz lha rgtlerinin temel yaamsal prensibini zetlemektedir. Eski babakanlarmzdan Sadi Irmak'n tekilat ve kltrmzdeki yeri zerine yazm olduu makalesinde "K z lay, Trk Milletinin ruhundan ve tarihinden gelen ve adeta ikinci bir tabiat halinde olan yardm fikrinin yeni bir metotla, yani batmetodu ile tekilatlanmasndan baka bir ey de ildir. Bu messese, aynzamanda bat l lama tarihimizin de bir vesikasd r ve Trk messeselerinin nas l bat l lamaslazm geldi ini de gsteren bir k lavuzdur."3 szleri de Kz lay've Kz lha'olu turan dnce yap snn binlerce y llk Trk kltr ierisinde zaten var olduunu ancak bunun XIX. Yzy lda batmetoduyla yeniden yorumlanmasndan baka bir ey olmadnzetlemesi bakmndan nemlidir. Zira sava alanlarnda sadece kendi askerlerine de il aynzamanda dman askerleri ierisinden de esir durumda olanlara yardm edilmesi kltrmz iinde yer alan bir olgudur. Bunun e itli rneklerini Trk tarihi ierisinde olduka sk rneklerle grebilmemiz mmkndr. M s r, am ve Hicaz'da Eyyubi Devletini kuran Selahaddin Eyyubi'nin 1189-1192 y llarnda 3.HalSeferinde, Saint Jeanvalyelerinin Mslman ordusu karargahna gelerek, yaralH ristiyanlara bakmalarna izin verilmesi; savan fertler arasnda olmaktan ok devletler arasnda bir iliki olup, ki ilerin insan olarak de il, asker olarak dman olduunu, dman fertlerin silahnb raktktan sonra dman olarak kabul edilmeyip yaama hakk olduu dncesinin bizim tarihimizde de ok uzun bir gemie sahip olduunun rneklerindendir4. Yine Trk slam tarihinde rneklerine her alanda rastladmz vak f sistemi Kz lay ve Kz lha olgusunu meydana getiren dnce yap syla aynkaynaktan domu tur. Devletin vak flar kurarak sivil ya da asker btn vatanda lara veya o topraklar zerinden gemekte olan yabanc lara uzatmolduu yardm eli ve bunu yaparken hibir ayrm gzetmeden olu turulmuolmalartarihimizde insana verilen deerin ve ihtiya sahibine yap lan yardm esnasnda ayrm gzetilmemesi bunu dorular niteliktedir. Bu sistematik dnce yap snn oluumunda dnya genelinde Hmanist dnce yap snn devletlerin savastratejileri zerinde etkinlik kazanmaya ba lamasnemli bir yer tutmaktad r. Bylece savaalanlarnda tarafsz olarak nitelendirilen ve dokunulmazl 2 Karal, Enver Ziya; Atatrk'ten Dnceler, Ank. 1981, s. 137 3 Irmak, Sadi; Kz lay Dncesinin Tarihimizden Gelen Kaynaklar", Kz lay Dergisi, No: 13-14, Ankara, 1964, s. 16 4 Trkiye Kz lay Derne i; Kz lay; Ankara, 1995, s. 1 3 bulunan bir yardmseverler ordusunun oluumuna zemin haz rlanmaya ba land . Bu dncenin ve olgunun oluumuyla birlikte savameydanlarnda insan olma esinin nem kazanmasnsa layan uluslar arashukukun nclerinden olan Hugo Grotius "De jure Belli et Pacis" (Harp ve BarHukuku) isimli eserinde lkeler arassilahlatmalarda insanlk kurallarnn gzetilmesinin nemini vurgulam t r.5 Bu dnce Jan Jacques Russeau'nun savan insanlar arasde il devletlerarasbir olgu olduu ve silahsz birinin dman say lamayacagibi fikirleriyle desteklenmi tir. Avrupa aydnlanma dnemi dnce hayatnn geli iminde nemli rol sahibi bu ki ilerin dnceleri temelde bir Kz lha olgusunun oluumu iin gerekli fikri zemini haz rlamaya ba lam t r. 1859 y lnda Franszlarn Avusturya kuvvetlerine yenilmesiyle sonulanan Salferino savann en kanlsahnelerine bir iseyahati esnasnda tesadfen ahit olan ve savaann bizzat izleyen svireli Jean Henry Dunant, gzlemlerini 1862 y lnda yaynlad . Orijinal dili Franszca olan "Un Souvenir de Solfrino" (Bir Salferino Hat ras ) isimli eser uluslar st bir yardm kuruluunun olu turulmasfikrinde bir dnm noktasolu turdu. Dunant'n bar zamannda yeti tirilecek ve sava zamanlarnda hibir ayrm gzetmeden yaral larn tedavisiyle megul olacak bir cemiyet kurulmasve bunun iin kongreler yap lmasteklifi k sa srede tm Avrupa'da destek buldu. Dunant'n gr lerine destek veren Cenevre Halk daresi Derne i (La Societe Genevoise d'Utilite Publique) bakan Gustave Moynier'in nclnde svire Federal Konseyi (Le Consille Fdrale Suisse)nin ar syla askeri yararl lara yardm derne i kurmak amacyla Cenevre'de 5 ki ilik bir komisyon olu turulmu tur. Bu komisyon Kz lha'n temeli olarak kabul edilmektedir. 17 ubat 1863 tarihinden itibaren "Uluslar ArasAskeri Yaral lara Yardm Derne i" adaltnda olu turulan dernek bu amaca ynelik toplant larna ba lam t r.6 Bylece at lan admlar 1864 y lAustos aynda svire Federal Hkmetinin nclnde Cenevre'de bir uluslararas konvansiyonun toplanmasyla sonuland . Konvansiyonun Cenevre'de toplanmasya da byle bir giri ime merkez olarak Cenevre'nin seilmiolmaskeyfi alnmbir karar olarak grlmemelidir. Franois Bugnion Cenevre ve Kz lha isimli makalesinde bu nokta zerine temas ederek Cenevre'nin yzy llar boyu Avrupa'nn merkezi olarak grld hatta bu durumun Roma imparatorluu dnemine kadar 5 Trk Kz lay Derne i; 73 Y llk Hayat1877 1949; Ankara 1950. s. 5 6 Coursier, Henri; Milletler ArasKz lha, Ankara, 1964. s. 15 4 dayandndan bahsederek byle birle tirici bir kurum iin olabilecek en ideal merkezin byle birle tirici birehir olmasgerekti inden bahsetmektedir7. Resim 1; Salib-i Ahmer'in Kuruluunda Eme i Geen Benc; Henry Dudant, General G.H. Dufour Gustave Moynier, Dr. Th. Maunoir, Dt. Louis Appla; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 9 Cenevre'de kararlardan olduka nemlidir ve bu kararlar tekilatn temelini olu turur. Bu kararlar; uluslararasyardm derneklerinin kurulmas , savaalannda bu dernek mensuplarna dokunulmamasve savas rasnda ayrm yapmakszn yardmda bulunulmasve son olarak svire bayrann tersi olan beyaz zemin zerine k rmzhan tekilatn sembol olmasnoktasnda alnan ortak kararlard r8. Bu saydmz ilkeler komisyona kat lan lkeler tarafndan Cenevre Szlemesi ile 22 Austos 1864 tarihinde resmile tirilirken buraya delege gndermeyen ve imzalamayan dier lkeler iinde bu szlemeyi imzalamalariin bir y l sre tannd . Szlemeye tm dnya genelinde youn bir kat lm oldu. Szlemede kurumun din ve mezhepler st bir kurum olduunun vurgulanmasbazAvrupa lkeleri tarafndan ho 7 BUGNON, "Franois; Geneva And The Red Cross", International Geneva Yearbook, Vol: XIX. 2005-2006, Pp. 9 8 DUNANT, Henri ; Bir Solferino Hatras , ev.: Nermin ARPACIOLU, Trkiye Kz lay Derne i, 1964, Ankara, s. 74 5 kar lanmasa da zellikle Vatikan'n imzalamasyla dier Avrupa lkeleri de szlemeyi imzalad lar. Szlemenin imzasu s rayla gereklemi tir9. Fransa 22 Eyll 1864 svire 1 Te rinievvel (Ekim) 1864 Belika 14 Te rinievvel Felemenk 29 Te rinisani (Kasm) 1864 talya 4 Knunuevvel (Aralk) 1864 spanya 5 Knunuevvel 1864 sve - Norve 13 Knunuevvel 1864 Danimarka 16 Knunuevvel 1864 Bad 16 Knunuevvel 1864 Prusya 4 Knunusani (Ocak) 1865 Yunanistan 17 Knunusani 1865 ngiltere 17 Knunusani 1865 Maklenburg Severin 9 Mart 1865 Trkiye 5 Temmuz 1865 Wrtenberg 2 Haziran 1866 Hess 22 Haziran 1866 Bavyera 30 Haziran 1866 Avusturya 12 Temmuz 1866 Portekiz 9 Austos 1866 Saksonya 25 Te rinisani (Ekim) 1866 Rusya 22 May s 1867 Papalk Makam 9 May s 1867 Romanya 3 Knunuevvel 1874 ran 5 Knunuevvel 1874 Salvador 30 Knunuevvel 1874 Karada 29 Te rinisani 1875 S rbistan 27 Mart 1876 Bolivya 16 Te rinievvel 1879 ili 15 Te rinisani 1879 9 OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi:stanbul, 1340, Amed Matbaas , TBTK; 13490, s. 57 6 Arjantin 25 Knunuevvel 1879 Peru 22 Nisan 1880 Cemahir-i Mttefika (ABD) 1 Mart 1882 Bulgaristan 1 Mart 1884 Japonya 5 Haziran 1886 Lksemburg 5 Te rinievvel 1888 Kongo 26 Te rinisani 1888 Venezella 9 Temmuz 1894 Siyam 29 Haziran 1895 Afrika Cenubu 28 Eyll 1896 Oranj 28 Eyll 1897 Nijerya 16 May s 1898 Honduras 16 May s 1898 Uruguay 30 May s 1900 Kura 8 Knunusani 1903 Guatemala 24 Mart 1903 in 29 Haziran 1904 Meksika 20 Nisan 1906 Brezilya 30 Nisan 1906 Kolombiya 7 Haziran 1906 Almanyamparatorluu 12 Haziran 1906 Paraguay 31 May s 1907 Haiti 24 Haziran 1907 Kba 25 Haziran 1907 Dominik 25 Haziran 1907 Osmanldevleti her ne kadar olu turulan ilk Cenevre komisyonuna delege gndermediyse de, dier lkelere tannan bir y llk sreyi ka rmayarak 5 Temmuz 1865'te mukaveleyi imzalad . Osmanlnn son dnem aydnlarnn byk ounluunun k sa sre ierisinde tekilatta yer almasbu cemiyeti Osmanlnn sosyo-kltrel dinamikleri ierisinde nemli bir noktaya tam t r. Hilal-i Ahmer iin almalarda bulunmak hem insani bir vazife hem devlet hizmeti hem de sosyo-kltrel bir alma olarak ele alnmaya ba lanm t r. Kltrel anlamda bir 7 moda olarak ta sayabilece imiz bu almalara verilecek en gzel rnek ise saray ierisinde dahi valide sultandan, padiahn e lerine cariyelerinden dier saray alanlarna varncaya kadar hepsinin cemiyet iin almalar yapmalarya da srekli yardmlarda bulunmalard r10 . CENEVRE SZLEMES (22 AUSTOS 1864) Dnya genelinde sistemli yardm kurulu larnn temelinin at lmasnda ba lang noktasolu turan Cenevre Szlemesinde yer alan maddeler ana ba lklar halinde aada verilmi tir11 . Birinci Madde: Sabit ve Seyyar askeri hastaneler savaesnasnda tarafsz kabul edilecek. Bunlar ierisinde yaralve hastalar bulunduu srece muharip ordular tarafndan himaye edilecek. Eer bu tarafsz hastaneler askeriyeyle korunuyor olursa hastanenin tarafszlkald r lacak. kinci Madde: Sabit ve seyyar hastanelerin alanlarve tedavi edilecek hastalar bulunduu srece tarafszlklardevam edecek. nc Madde: Hastane alanlaral tklarblge dman eline gese bile isterse burada almaya devam edebilecek hatta arzu etti i takdirde mensup olduu orduya gidebilecektir. Bu durumda askerin himayesi altnda dman ileri karakollarna teslim edilecektir. Drdnc Madde: Seyyar hastaneler dman eline geen blgeden ekilirlerken hastane eyasyla birlikte topyekn ekilebilecekler. Sabit hastanelerde alanlar al tklar blgenin dman eline gemesi halinde kendi ordularna kat lma talebinde bulunabilecek ancak ekilme esnasnda yalnzca kendi ahsi eyalarn gtrebileceklerdir. Sabit hastanelerin eyalarna el konulabilecektir. 10 OHAC Salnamesi 1340; s. 5657 11 Ahmet Midhat; Hilal-i Ahmer Cemiyeti nsaniyenin Tarihi, isimli eserinde bu szlemenin Hilal-i Ahmer'de bulunan, devlet tarafndan kabul edilen metninin Frans zcadan tercme olduunu ve metin ierisinde yanl lklarn bulunduunu belirtmektedir. Metnin as l tercmesi olarak ta kendi eserinde vermiolduu szleme metnini gstermektedir. Bkz. Ahmet Midhat; Hilal-i Ahmer Cemiyeti nsaniyenin Tarihi, K rk Anbar Matbaas ,stanbul, 1879. s. 29 8 Be inci Madde: Kaybedilen topraklarda yaayan ahali yaral lara yardm edip onlara evlerinde tedavi iin bakarlarsa o hane sakinleri savaesnasnda tarafsz kabul edilecek. Bu durum muharip ordu komutanlartarafndan halka duyurulacakt r. AltncMadde: Hangi milletten olursa olsun yaralaskerler ve muhtalar kabul ve himaye edilecektir. inde bulunulan durum msait olduunda karordu askerlerinin bulunduu ileri karakollara teslim edilmeleri bakomutanlarn salahiyeti altnda olacakt r. Yaral lar ve bunlarsevk edenler tamamen tarafszlk himayesi altndad rlar. Yedinci Madde: Hastaneler ve alanlariin bir tarafszlk alameti seilecek. Bu alamet daima devlet sancayla birlikte seilecektir. Tarafszlk halinde bulunanlar da bu alameti kollarnda tayacakt r. Sekizinci Madde: Bakumandanlara hkmetleri nezdinde bu szleme maddeleri bildirilecek ve onlarda harp annda bunu tatbik edeceklerdir. Dokuzuncu Madde: Cenevre szlemesini imza iin delege gndermeyen devletlere ibu mukaveleyi imzalamalar iin bir y l mddet tannm t r. Onuncu Madde:bu mukavele 1864 senesi Austosunun 22.gn mensup olduklar devlet namna bu mukaveleyi imzalamve hkmlerini kabul etmi lerdir. BRNCBLM HLAL-AHMER'N KURULUU 1. OSMANLI DEVLETNN CENEVRE SZLEMESNMZALAMASI VE OSMANLI LKESNDE YAPILAN ALIMALARI Osmanldevletinin Cenevre mukavelesini imzaladdnem incelendi inde devletin uzun y llardan beri yenileme hareketleri ierisinde bocaladnve hem toprak kayb a sndan hem de iteki yerle ik dzenin yitirilmiolmasbakmndan olduka sknt l dnemlerden gemekte olduunu grmekteyiz. Bu dnemde Osmanl lar artk y llarca tahakkmleri altnda tuttuklarAvrupa'nn her ynden gerisinde kaldklarnkabul etmi ler ve bunun bir neticesi olarak yenileme hareketlerine byk a rlk vermi lerdir. Bu yenileme hareketlerinin sistematik ve genikapsamlilk admlarndan biri olan Nizam-Cedid hareketini bir anlamda Osmanldevletini Avrupa'nn ilim, sanat, ziraat, ticaret ve medeniyette yaptilerlemelere ortak yapmak iin giri ti i yenilik hareketlerinin btndr diyebiliriz1. Bu yenileme hareketleri Osmanldevletinin sonuna kadar devam etmi tir. Ancak ister devlet, ekonomi, e itim ve toplum kurumlaralanlarnda batdan bir ey alarak eski yapnn bir yanna onu takma giri imleri biiminde olsun, ister kay tsz artsz her ynden bat l lama sloganyrtlmesi biiminde olsun bu bat l lama sreci kolay ve tmyle baar l olmam t r2. Her ne kadar devlet bu bat l lama abalarierisinde kvranmaktaysa da yinede batda ba layan yeni birlik hareketine kay tsz kalm t r. Cenevre'de Avrupaldevletler tarafndan imzalanan bu mukaveleye Osmanldevletinin kay tsz kalnkendine pratikte siyasi veya askeri alanda bir yarar sa lamayacadncesi etkili olmu tur. Cenevre mukavelesinin 32. maddesi kongreye kat lmayan devletlere szlemeyi imzalamalariin bir y l sre tanyordu3. Osmanldevleti mukaveleyi imzalamamasna karn delege gndermeyen devletler iin tannan bu bir y llk sreyi deerlendirmi , "bir fayda ummamakla birlikte bir mazarrat da 1 Karal, Enver Ziya; OsmanlTarihi, C.V, TTK, 1983, Ankara, s. 61 2 Berkes, Niyazi; Trkiye'de ada lama , YKY,stanbul, 2002, s. 28 3 OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi; Amed Matbaas , stanbul, 1340, s. 21 10 gelmeyece i"4 dncesiyle OsmanlDevleti 5 Temmuz 1865 tarihinde Cenevre Szlemesini imzalam t r5. OsmanlDevleti 1867 tarihinde Paris'te toplanan ilk Kz lha kongresine Alman as ll Dr. Abdullah Beyi gndererek kat lm t r. Ancak Abdullah beyin kongreye gnderilmesi OsmanlDevleti yneticileri arasnda cemiyetin bir fayda sa lamayacadncesinin de imesi olarak anla lmamald r. nk Abdullah Bey stanbul'a dndnde cemiyetle ilgili faaliyetler noktasnda bekledi i deste i gremedi i gibi byle bir kurumun daimi surette yaayamayacagibi yorumlarla da kar lam t r6. Resim 2; OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti'nin Kurucularndan Dr. Abdullah Bey; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 13 Ancak bu gibi olumsuz dnceler Abdullah Beyi amacndan vazgeirmemi dinletemeyece ini bile bile yinede amalarnher f rsatta dile getirmi tir. Devlet adamlarnn genelinde bu cemiyete kargenel bir kay tszlk grlse de Abdullah Beyin srarlmcadelesi sonu vermive Serdar-Ekrem mer Paa bu konuda Abdullah beyi desteklemi tir. Bunda S rbistan ile yap lan sava ta cemiyetin eksikliklerinin grlmolmasda byk bir etkendir7. 4 Ahmet Midhat Efendi, Hilal-i Ahmer-Cemiyetinsaniyenin Tarihi, K rk Anbar Matbaas stanbul, 1879, s. 53 5 Kz lay ve Kz lha'n MilletlerarasKaynaklar, Trkiye Kz lay Derne i, Ankara, 1964, s. 13-17 6 Ahmet Midhat Efendi; a.g.e.; s. 55-56 7 Ahmet Midhat Efendi; a.g.e.; s. 71 11 1.a. Mecruhin ve MardayAskeriyeyemdat ve Muavenet Cemiyetinin kuruluu ve Tznn ba lca maddeleri Btn bu almalar sonunda etkisini gstermiK rmlDr. Aziz Beyinde katk laryla Tbbiye Naz rMarko Paa bakanlnda "Mecruhin ve MardayAskeriyeye mdat ve Muavenet Cemiyeti kurulmu tur8. 11 Haziran 1868 tarihinde ilk olarak 22, daha sonra 25 kurucu ye ile rgtlenen cemiyet Sultan Abdlaziz'den de destek grm tr. Cemiyete 43' hekim olan 66 ye kurucu ye kat lm t r. Bu kurucu yeler arasnda mer R t Paa, Veli Paa, Serdar-Ekrem Ethem Paa, Mekteb-i Tbbiye-i Mlkiye-i ahane Mdr K rmlDr. Aziz Bey, Mr. Ch. Curtis, Baron Prokeschosten, Avusturya Sefiri gibi nemli ki iler bulunmaktayd .9 Bu gelimelerin hemen akabinde biryandan cemiyetin geici ynetim kurulu olu turulurken biryandan da cemiyetin tzn haz rlayacak bir komisyon olu turulma abasierisine girilmi ti. Bunun yans ra Avrupa'da devlet yneticilerinin ve saraylarn bu tr cemiyetlere ne kadar destek ve nem verdikleri a ikrd . Bundan dolaysarayn da deste inin byk oranda sa lanmasna nem verildi. Saraydan ba layacak bu yay lma bir sre sonra Osmanltoplumu ierisinde sosyo-kltrel bir moda haline gelecek cemiyet o dnemin aydnlarnbnyesinde barnd ran entelektel bir kimlie brnecektir. Bunun yans ra sarayda Sultan Abdlaziz'in annesi Pertevniyal Valide Sultan'n bu kurulua vermiolduu destek daha sonra dier saray kadnlartarafndan da devam ettirilmi tir. Buda bir sre sonra lke genelinde hanmlarn bu cemiyete youn ilgisini gstermesinde etkili olmu tur. 22 Nisan 1869 tarihinde Berlin'de toplanan uluslararaskongre dnya genelinde oluum sreci ierisinde bulunan bu tr yardm kurulu larnn alma sistemleri ve yap lanmalarhakknda deerlendirmelerin yap lmasbakmndan nemlidir. Kongrede Cenevre szlemesi gere i olu turulan cemiyetlerin en nemli zelli i olarak nongovernmental (Uluslararas hkmetlerle ilgisi olmayan) olma zellikleri vurgulanm t r10. 8 OHAC Salnmesi 1340; s. 24 9 Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 15 10 BUGNON, Franois; "Red Cross Law", International Review of The Red Cross, No: 308, 1995, Pp. 493 12 Kongreye OsmanlDevleti adna Dr. Abdullah Bey ve Paris Bykelili inde askeri atee olarak grevli BinbaHseyin Bey temsil kat lm lard r11. Burada cemiyetin kurulu aamasnn tamamlanmak zere olduu ve cemiyetin Osmanlierisinde k sa zamanda glenece i vurgulan rken aynzamanda Osmanlnn Avrupa'dan gelen her trl yenilie ak olduu ve Osmanl toplumunun bu yeniliklerin destekisi olduu vurguland . Konferansta OsmanlDevleti Hilal-i Ahmer Cemiyeti tekilatnn ilk ynetici kadrosu da ilan edilmi tir. Bakan: Marko Paa B. Yardmc s : Dr. Mongeri Genel Sekreter: Dr. Abdullah Bey Sekreter Yardmc s : Dr J. De Ceastro Sekreter Yardmc s : Dr. Const. Limonides Bey Muhasebeci: Charles G. Curtis Resim 3; OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti'nin lk Bakanve Kurucularndan Dr. Marko Paa; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 17 11 apa, Mesut; Kz lay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti 19141925, Ankara, 1989, Ankara niversitesink lp Tarihi Enstits (Bas lmamDoktora Tezi); Ankara, 1989 13 Cemiyet tznn ba lca bazmaddeleri belirlenerek cemiyet bu tarihten itibaren faaliyete ba ladnbtn Avrupa lkelerine duyurmu tur. Cemiyetin ilan etmiolduu tzn ba lca maddeleri iseyle zetlenebilir.12 Madde 1: OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti, ncelikli olarak elindeki tm olanaklar kullanarak savaalanlarndaki hasta ve yaral larn ac lann dindirmeye almayhedefler. Madde 2: Cemiyet, y llk aidat100 kuruolan kurucu yelerden, y llk aidaten az 200 kuruolan asil yelerden ve y llk aidat demeksizin 100 kuruveya Cemiyet'e gerekli ara-gere ba larnda bulunan ya da Cemiyet etkinliklerine katkda bulunan Cemiyet Ynetim Kurulu tarafndan kabul edilmi yelerden oluur. Cemiyet, projelerinin gereklemesinde zverili ve inanlalmalaryla deerli katk larda bulunan ki ileri, genel kurul kararyla onur yesi yapabilir. Kadnlar da yukarda belirtilen esaslar erevesinde Cemiyet yesi olabilirler. Bu madde de cemiyete kadnlarnda kabul edilece i fikrinin belirtilmiolmasII. Me rutiyet dneminde kadnlarn toplum iindeki sosyalliklerinin artt r lmas iin yap lan faaliyetlerden biri olarak gsterilebilir. Madde 3: OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti, 1863 UluslararasKonferans 'nn OsmanlHkmeti'nin de onaylad22 Austos 1864'te imzalanan Cenevre Anlamas 'nn genel ilkelerini ve Paris Konferans 'nda yardm cemiyetlerinin askeri sa lk hizmetlerinin tarafszla t rmasna ilikin ek dzenlemelerini kabul eder. Madde 4: Cemiyet almalarnn ynetimi, Deniz ve Savabakanlarnn onursal bakanlnyapt stanbul'da Merkez ve Yksek Kurulu'nca yrtlmektedir. Merkez Kurul, asil ve kurucu yelerden Genel Kurulca bey l iin seilen 30 yeden oluur. Her y l yelerin be te biri yenilenir. Kura sonucu yeli i sona eren yeler, yeniden seilebilir. Kurulun ye say sgerekirse art r labilir. Madde 5: Kurul yeleri, aralarndan bir bakan, iki bakan yardmc sbir genel sekreter ve bir veznedar grevlendirir. Kurul, y l i in, yeleri arasndan 15 ki iden oluan stanbul'daki Merkez Ynetim Kurulunda atar. Kurul bakan , iki bakan yardmc s , genel sekreter ve veznedar Ynetim Kurulu yeleridir. Ynetim Kumlu 5 yeden baka 10 ye daha 12 M. Ulu tekin; S. Akgn, a.g.e., s. 18-19 14 atar. htiya yada savadurumunda, Yksek Kurul usulne uygun biimde Ynetim Kurulu ye say snartt rabilir. Ynetim Kurulu, yeleri yeniden seilebilir. Madde 6: Merkez Ynetim Kurulu, ara - gere ve personelle ilgili gerekli i leri rgtler. Merkez Ynetim Kurulu, alanlarnn mesleki e itimini yapt r r, yardm istenen tm alanlarda duyulan gereksinimlerini kar lar, yardm ve ba lar kabul eder ve hizmetlerin gerektirdi i gibi onlarkullan r. Merkez Ynetim Kurulu, etkinliklerin sa lklyrmesiyle ilgili alnacak nlemlerin onaylanmasnsa lamak amacyla bakanlarla grr, yabanc merkez ynetim kurullaryla ve alt birimleriyle iliki kurulmasnsa lar. Kurum, bakalarn savunmak iin savaalanlarnda yaamlarntehlikeye atan ve kanlarndkenlerin ac larn dindirmek iin, hibir kar beklemeksizin abaladnve yaptetkinlikleri genihalk kitlelerine anlatarak halkn yaldm duygularnkam layp ilgilerini kazanmaya alacakt r. Madde 9: Cemiyet'in gelimesi ve dier illerde halkn Cemiyete ilgi duymas durumunda, Yksek Kurul, Merkez Ynetim Kuruluna ba lalt ynetim kurullarkurabilir; ( stanbul dnda) kurulacak alt ynetim kurullarmerkez ynetim kurullarna ba lve e it statde olacaklard r. Kurumun sa lklalmasiin kan lmaz olan eylem birli i, elden geldi ince gl bir merkeziyetilik gerektirir. Bu ba lamda, ta radaki ynetim kurullar , stanbul'daki Merkez Ynetim Kuruluna dzenli rapor gndermek ve toplanan ba larla aidatlarMerkez Ynetim Kurulu emrinde tutmak zorundad r. stanbul dndaki ynetim kurullarda Merkez Ynetim Kurulu gibi oluacakt r.ube yeleri, Blge Ynetim Kurulunu olu turacak 30 yeyi semek iin, blge merkezlerinde toplan rlar, Seilen yeler de bir bakan, iki bakan yardmc s , bir sekreter, bir veznedar ve Blge Ynetim Kurulunu olu turacak 10 yeyi atar. Kadnlar, btn lkelerdeki yardm cemiyetlerinde zellikle aresiz ve dkn yaral lara uzanarak yaptklar yardm almalarndaki byk rollerini kan tlam bulunmaktad rlar. O halde, gerekli koullar sa lanabilirse, st tabakaya mensup bir hanmn himayesinde bir Kadnlar Ynetim Kurulu kurulabilirlerdi. Kadnlar Ynetim Kurulu, yelerinin yardm etkinliklerine aktif olarak kat labilmelerini sa layacakt r. Kadnlar Ynetim Kurulu, Yksek Konsey Genel Sekreteri'nin arac lyla Merkez Ynetim Kurulu'yla iliki kuracakt r. Merkez Ynetim Kurulu da Cemiyet'le ilgili bilgileri Kadnlar Ynetim Kurulu'na aktarmak zorundad r. 15 1.b. Tekilatlanmada Yaanan sknt lar OsmanlDevleti bu dnemlerde artk gerileyi in sebeplerinin kendi i dinamiklerinde yaanan bozulma ve an gerisinde kalmaktan kaynaklandfikrine varmve zm bat l lamada aramaya ba lam t . Ancak Avrupaldevletlerin Osmanlzerinde oynam olduklarsiyasi oyunlar Osmanlybelli noktalarda zelliklede askeri alanda tedirgin etmekteydi. Osmanl lar, svire'de imzalanan Cenevre mukavelenamesini tannan bir y llk sre zarfnda ilk imzalayan devletlerden olmusa da cemiyetin lke iinde evrensel projeye uygun tekilatlanmasbu tr tedirginliklerin giderilmesine ba lyd . Byle bir durumda Avrupa kkenli bu yardm hareketi yanlanla lmve savaesnasnda her milletten tarafsz olarak kabul edilen bazinsanlarn ordu iine szabilece i dncesi zellikle askeri makamlarca tedirginlikle kar lanm t . Buda Cenevre szlemesine imzayla kurulmasve lke genelinde tekilatlanmastaahht edilen cemiyetin k t zerinden karak lke genelinde tekilatlanmasnneredeyse imknsz k lyordu. Cemiyetin problemlerinin en ba lcastekilatn lke iinde zmsenmesiyle ilgili olanyd . Yukarda da k saca de indi imiz gibi Osmanllkesinde MardayAskeriyeye Muavenet Cemiyeti sivillerin askerinin i ine karmasya da daha kolay casusluk faaliyetleri anlamntayordu sanki. Bundan dolaycemiyetin var olunedenlerinin halka ve ncelikle devlet adamlarna anlat lmasgerekiyordu. nk hkmette yukarda bahsetti imiz dncelerden dolaycemiyet nizamnamesini imzalamam t . Cemiyet merkez komitesi de durumun stesinden gelebilmek ve bylesine yararlbir kuruluu lke genelinde anlatabilmek iin Cemiyet-i Tbbiye-i Osmaniye Reisi Dr. Servien'e bavurarak kuruluun anlam ve nemini zellikle vurgulayan bir kararname haz rlayarak resmi makamlara gndermesini istedi. Haz rlanan kararname metniyledir13. "Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'nin dahi imza eylemi olduu Cenevre Mukavelenamesi'nde nazar-mlahazaya ayan iki nokta vard r ki birincisi hastagan ve mecruhin-i askeriye ile hizmet-i tedavide bulunanlarn ve bu hizmete taalluku olan sair zevatn hal-i harpte bitaraflk suretine ifrave ikincisi mecruhin-i askeriyyeye iane iin efkat-i umumiyeye mracaat olunma suretlerinden ibarettir. Birinci suret bizim ahval-i askeriyemiz nokta-i nazarndan bakarak mlahaza olunduu takdirde, denilir ki, bir Salib-i 13 Ahmet Mithad Efendi; a.g.e., s. 63-64 16 Ahmer'den ibaret olan ve iktizasna gre bir Hilal-i Ahmer'e tahvili dahi kolay grlen Cenevre bayrandan maada i in bu cihetinde yaln z hizmet-i tedavinin mfredat ve tafsilat kal r ki o dahi tamamiyle Askeri dare-i Shhiye'sine aid mesele hkmndedir. kinci surete gelince bu is rf efkat-i umumiyeye ait bir mesele olup dare-i askeriyenin bunu tevikten baka yapacabir ey olamaz. Elhas l imdilik Dersaadet'te mecruhin-i askeriyeye iane-i umumiye ile muavenet iin msaade verilmek lazm olup bu cemiyet birisi kadnlara dieri erkeklere mahsus olmak zere iki kka ayr l r. Efkarm za kal r ise cemiyet-i mezkurenin nizamatntesise Hkmet'in mdahalesine hi bir lzum yoktur. Yaln z hususat-atiyeyi cemiyet-i mezkureye kabul ettirmek lazm gelir. Evvela, ane hususunda kimseye icbar vaki olmayp herkes verece ini ihtiyaryla vermek. Saniyen, Muavenet-i mctemia yaln z mecruhin-i askeriyeye hasredilmek. Salisen bu muaveneti ifa edecek olanlar fennen bu ie vak f zevat tarafndan intihap ve nasbedilmek. Rabian, Muavenet-i vaka idare ve hareket-askeriyeye tabi olmak." Ancak kararname devlet yneticileri zerinde beklenen etkiyi yapmam t r. Bunda yakn gelecekte beklenen bir savatehlikesi olmaddncesinin de paybykt. nk sonuta bu cemiyet savazamanlarnda yaralve hasta askerleri tedavi etmekle ykml bir cemiyetti, ortada herhangi bir savatehlikesi olmadna gre bu cemiyetinde pek bir ehemmiyeti kalmyordu. Dr. Abdullah Beyin ki isel gayretleriyle ancak bu kadar olmu tu. Onun lmn mteakip kimse cemiyeti onun gibi sahiplenmemisonu olarak cemiyet 1874 tarihinde da lmak zorunda kalm t . 2. HLAL-AHMER CEMYETNN KURULUU 2.a. Yaanan Sknt lar Nedeniyle Avrupa'dan Gelen Bask lar Dr. Abdullah Beyin vefatndan sonra cemiyete olan ilgi giderek azalm t . Yaknda bir savatehdidinin de olmay1874 tarihinde cemiyetin faaliyetlerini durdurmasna neden olmam t . Bu durum cemiyetin Osmanlierisinde anla lamadnn en byk gstergesiydi. ki y llk sessizli in ardndan 1876'da balkanlarda uzun zamandan beri sre gelen huzursuzluklar Osmanlve Rusya'ysavan e i ine getirmi ti. S rbistan ve Karadaile atmalar esnasnda yaralanan Slav askerlerine Kz lha ekipleri tarafndan yardm ediliyorken, yaralOsmanlaskerleri aresizlik iinde kvranyordu. 17 Bu durum yalnzca Osmanl lar tarafndan gzlenmiyordu. Kz lha ekipleri de bu durumdan rahatsz olmu lard . Osmanldevleti Cenevre mukavelesine imza atmolmasna ramen lkesinde cemiyetin tekilini bir trl sa layamam t . Cenevre mukavelesi, bu artnameyi imzalamayan ya da hkmlerini yerine getirmeyen lkelere yardm konusunda ok katyd . Bunun da nedeni btn dnya devletlerini bu insanc l kurumun bir paras yapmakt . te bu tutum S rbistan ve Karadaile yaanan atmalarda Osmanlaskerinin yardm alamamasna neden oluyordu. Fransa Mecruhin-i Askeriye anesi Merkez komitesi ikinci bakanMsy Henri Dunant ve Gustav Moynier, Cemiyet-i Tbbiye-i ahane yelerinden Dr. Dikran Pe temalcyan'a birer mektup gndermi lerdir14. Mektuplarda genel olarak Osmanl devletinin de Cenevre szlemesine imza atm bir devlet olarak bu yardmlardan faydalanabilece ini Marko Paa ile ba lantya geerek stanbul'da bir merkez olu turup bunu Cenevre'deki genel merkez arac lyla dier devletlere de duyurmasgerekti i belirtilmi tir. Bylece Osmanl askerlerinin de bu yardmlardan faydalanabilece ini hat rlatarak kendilerinin Osmanlaskerinin iinde bulunduu bu durum kar snda znt iinde bulunduklarnsylemi lerdir15. Bu mektuplardan Gustav Moynier'in mektubunu uluslar arasalanda hizmet veren bu cemiyetin gznden Osmanl larn bu cemiyete baka larnve bazdevlet adamlarnn e itli bahanelerin ardna snarak byle faydalbir cemiyeti nas l nemsemediklerinin delili olarak verilmi tir16 . Gustav Moynier mektubunda; "Hdmet-i Riyasetinde bulunmakla iftihar eyledi im komite i tigal etti i hidmeti iin Dersaadet'te bir heyet-i vekalete nail olamadndan mteessir Bu hal memalik-i sairede bulunan yegane-i askeriye cemiyetlerinin asakiri Osmaniye'ye muavenet tedarik edebilmelerine dahi mani oluyor. Bundan mukaddem Cenevre Muahedesi ahkamna tatbiken Dersaadet'te bir iane-i Mecruhin Komitesi teekkl eylemiidiyse de katib-i umumisi bulunan Doktor Abdullah Bey'in vefatndan beri bu komitenin ne olduuna dair haber alnamam t r. 14 Ahmet Mithad Efendi, a.g.e., s. 56-58 15 OHAC Salnamesi 1340, s. 26-27 16 Ahmet Mithad Efendi, a.g.e., s. 72-77 18 Ancak itikadm za gre ahval-haz raya karDevlet-i Aliyye-i Osmaniye bir muavenet-i mecruhin cemiyeti bulunduur ise kendi mecruhin-i askeriyesi menafini yedd-i muhafazaya almak ve sair cemiyetler tarafndan ianeten arz olunacak eylerin hsn suretle sarf ve istimalini temin edebilmek misill bir byk mefaat grr idi. Eer stanbul'da byle bir cemiyet mevcut olub biz dahi memalik-i Sirede bulunan cemiyetlere malumat vermiolsak, bu halin mecruhin-i Osmaniye hakknda pek byk faidesi olacamuhtemeldir. S rbiya ve Karada 'da bu misill cemiyetler bi teekkl ie bile ba lam lard r. Bizim riayet etmekte bulunduumuz bitaraflk herhangi millete mensub olursa olsun muharebe felaketzedelerinin zt rabngz nne almayicab ederek u halde devlet-i Aliye ordularnda vuku bulacak biaregan mecruhine yardm edememek bizim iin pek fecidir. Bilirsiniz ki Bab-Ali Cenevre muahedenamesini imza etmive u halde dman tarafndan kendi eline den mecruhini dahi bi-aynihi kendi mecrulan gibi tedavi ettirmek mecburiyeti altna girmi tir. Ancak asakir-i ahanenin bu kaide-i in saniyeye riayet etmesi iin Bab-Ali tedabir-i lazmeye mracaat eylemimidir? Burasmehulmzdr. Cenevre muahedesine i tirak eden S rbiya ve Karada eer Devlet-i Aliye tarafndan dahi riayet olunur ise, bu kaide-i insaniyeye riayet eylemek karar-katiyyesindedirler. Maruzat-mesrudeden dahi msteban olmuolacavechile zat-alilerinden iki cihetli bir hdmet iltimas eyleriz kiunlard r: Evvela - Gerek Mako Paa ve gerek sair icab eden zevat nezdinde tahkikat-lazimenin icrasiyle elyevm Devlet-i Aliye'nin mecruhin-i askeriye iane cemiyeti tedavi-i mecruhin iin ne kadar kudret ve kuvvete malik ise istilam ederek cemiyeti mezkurenin bir igrebilmek iktidarolduu suretde bizimle bili tirak hdmet etmesi iin cemiyet-i mezkureyi tevik etmek ve bilakis cemiyet-i mezkure mevcut de il ise bu noksanhaber etmek yani yle bir cemiyete vucud vermek iin mutalaa-i aliyeleri tarafm za bildirilmek, Saniyen- Asakiri ahane tarafndan Cenevre Muahedesi'ne riayet iin Devlet-i Aliyye'nin ne gibi tedabire mbaeret eyledi i tahkik olunup bu meselenin diplomasi nokta-i nazarnca pek byk bir ehemmiyeti olmakla beraber bizim o cihete mdahalemiz yok ise de Devlet-i Aliyye'nin dmanlarOsmanlasakiri yedine decek mecruhlarna Osmanlheyet-i tbbiye ve cerrahiyesi tarafndan ne derecelere kadar riayet ve mdavat olunacanbilmek arzusunda bulunduklarve cemiyetimizi dahi bitaraflk hasebiyle bunlarn mecruhlarna yardm etmek mecburiyetinde olduu cihetle i in bu ciheti dahi tahkik ve tetkik buyrulmaktad r. Cenevre mukavelesinin icrayfaaliyeti sizin memleketinizde ne kadar mklata duar olacanbilmez de ilsek de bununla beraber mid ederiz ki mklat- mezkureye galebe eyleyebilecektir. Vatanperverlik ve insaniyet vazifesi hemehrilerinizi bu 19 babda bizimle hemefkar ve hemnazar olmaa sevk edecektir itikadnday z. Ahval-haz ra bu ie bir ehemmiyet-i mstacele istidadverir. Binaenaleyh bu babda bir muavenet etmek ister iseniz onu mmkn olduu kadar sratle bi'l-ifa her halde taraf-acizaneme bir ce-vab irsani srati mahsusada rica ederim." mza: Gustave Moynier S rbistan ve Karadaile savadevam ederken S rbistan ve Karadakendi lkelerinde tekil etmiolduklarSalib-i Ahmer Cemiyetleri sayesinde srekli olarak Avrupa Salib-i Ahmer Cemiyetlerinden yardm gryorlard . Osmanldevleti bir sre Dr. Abdullah Beyin ahsi almalarsayesinde lkesinde cemiyeti tekile muvaffak olmusa da onun lmnden sonra kimse cemiyet iin almalarda bulunmam t . Cenevre merkez komitesi de 8 Temmuz 1876 tarihindeki oturumunu Osmanlnn bu durumuna ay rm t r. Yukarda vermi olduumuz mektuplarda anlat lanlar yalnzca mektuplargnderen ki ilerin de il Avrupa genelinde faaliyet gsteren Salib-i Ahmer cemiyetlerinin ortak dncesiydi. Bu nedenle de toplanan oturumun 33. tamiminde bu konuyla ilgili olarak genel merkezu cmleleri sarf ediyordu17 . "bu tamim ile "Mecruhine mdat ve Muavenet OsmanlCemiyeti" nin arzu ve talebini beyan etmek isterdik. Zira dmanlarkadar Trk askeri de bizi dndryor. Fakat maatteessf bu Cemiyet'in messisi olan Abdullah Bey'in irtihalinden beri da lmolduunu her hal ile ispat ediyor. Mevcudiyetine dair malumat vermesi hakknda mkerreren vaki olan iar ve srarm za ramen hayli zamandan beri skutu bize bu kanaati tevlid ediyor. stanbul'dan aldm z malumat da byle dnmekle haklolduumuzu gsteriyor." Katip Reis Adver Gustave Moynier Gnderilen bu mektuplarDr. Pe temalciyan Efendi Mekteb-i Tbbiye-i ahane'de okudu. Sadrazam Mehmet R t Paa tevikiyle cemiyetin yeniden tesisi iin bir kongre toplanmaskararla t r ld . Bu toplantnn gerekle tirilmesi iin Nuriyan ve Pe temalciyan efendiler grevlendirildiler. 17 OHAC Salnamesi 1340, s. 25 20 2.b. Cemiyetin Kurulmasin lk Resmi Toplantve Kararname 12 Austos tarihinde Marko Paa Bakanlnda Mekteb-i Tbbiye salonunda konuyla ilgili ki i ve kurulu larn bir araya gelmesiyle cemiyetin durumu hakknda bir toplant gerekle tirilmi tir18. ToplantCemiyet bakanve Mekteb-i Tbbiye Naz rMarko Paa ile birlikte Mekteb-i Tbbiye adna, Dr. Servien Efendi ve Doktor Aziz Bey; Tbbiye-i Mlkiye Meclisi adna, Dr. Kastro ve Dr. Voino; dare-Sahhiye-i Askeriye adna stepan Paa ve Refet Bey; Shhiyedaresi adna, Dr. Robertoloti Efendi veakir Bey Cemiyet-i Etibba adna, Dr. Nuriyan, Dr. Mortman, Dr. Pe temalciyan ve Dr. Polyak Bahriye Nezareti adna, Suyan Bey ve Hsn Bey; Zab ta adna, mer Bey kat lm t r. Bu toplantda cemiyetin tekilatlanmasiin; ncelikli olarak cemiyetin Osmanl Devleti iinde faaliyetini devamlk lmak iin gerekli her trl giri imde bulunulmald r. Cenevre Mukavelesi gere i kabul edilen semboln lkemizde kullan lmasnn mmkn olmamasnedeniyle bunun yerine uygun bir sembol bulunmald r. Cemiyetin tekili iin gerekli nizamname hemen haz rlanmald r. Bu i ler grlnceye kadar cemiyet harcamalar iin imdiden yardmlar toplanmaya ba lanmald r, kararlaralnm t r. 2.c. Yaanan Sembol Sknt s Sembol problemi zellikle Hollandal lar tarafndan cemiyetin isminin dnya genelinde Kz lha olmasnn nerilmesinden sonra Mslmanlar iin byk problem tekil etmi ti. Bunun nedeni ise temel anlamda Hilal - Ha atmasd r. Cemiyetin kuruculartm dnyada tarafszlk ilkesi ierisinde hareket eden bir cemiyet kurmayamalarken bu cemiyete tarafszln sembol olarak belirledikleri sembol cemiyet ierisinde ayr lk tohumlar serpmi tir. Bunun ba lca nedeni ise nerilen ha iaretinin H ristiyanln sembol oluudur19. Mutlak surette lkenin uzun y llar emperyalist Avrupa devletleri tarafndan hedef haline getirilmeye al lmasve iteki aznlk unsurlarn srekli problem karyor olmas halk nezdinde amblemi ha olan bir kurumun tekilatlanmasnve faaliyette bulunabilmesini mmkn k lmyordu. Ancak te yandan bunun gibi uluslar arasbir kuruluun farklbayraklar ve iaretler tamasmmkn olmazd . nk XIX. asrn ilk yar sna kadar her lke kendi 18 Ahmet Mithad Efendi, a.g.e., s. 80-81 19 Sandoz, Yves; "The Red Cross and Red Crescent emblems : what is at stake", International Review of the Red Cross, No: 272, Pp.405, 1989, 23.10.2006, 19:00, http://www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/html/57JMB6 21 sa lk ekiplerinin iareti iin farklbayraklar ve renkler kullanyordu. rne in Avusturya beyaz, Fransa k rmz , spanya sarrenkte bayraklarla kendi sa lk ekiplerini ay rm t . Ancak bu iaretler sadece kendi askerleri tarafndan tannyordu. Buda sa lk ekiplerinin, doktor ve hem irelerin srekli dman ate i altnda kalmalarna sebep oluyordu. nk dman askeri tarafndan bu ki i ve aralarn askeri bir amaca hizmet edip etmedikleri bilinemiyordu20. Bu nedenle Cenevre'de alnan en nemli kararlardan biri szlemeyi imzalayan tm devletler tarafndan ortak kullan lan bir sembol seimiydi ve svireli Henry Dunant tarafndan nerilmiolan amblemin kullan lmaskararla t r lm t . Resim 4; svireli Henry Dunant tarafndan nerilen ve kabul edilen beyaz zemin zerine krmzha eklindeki amblem Uluslar arasalanda hizmet veren bu cemiyetin din, mezhep, milliyet ve devletler st bir kurum olduu ve ambleminin de bunlardan mnezzeh olduu defalarca belirtilmi olmasna ramen beyaz zemin zerine kz l ha iaretinin H ristiyanlar t rmas nedeniyle Mslman lkelerde bu noktada problemler yaanmasna sebep olmaktayd 21. K rmlAziz Beyin bu konuyla ilgili yaz larve almalarneticesinde Osmanllkesi ve onun nezdinde tm Mslmanlar iin baka bir amblem bulundu. Trklerin beyaz zemin zerine kz l haa kar lk beyaz zemin zerine k rmzyarm hilal kullanmaskararla t r ld . 21 Temmuz 1876 tarihinde Marko Paa bakanlnda bir araya gelen komisyonun zerinde 20 BUGNON, Franois; "The Red Cross And Red Crescent Emblems", International Review Of The Red Cross No: 272, 1989, Pp. 409 21 Kz lha Genel Merkezi Kz lha sembolnn H ristiyanla arm yapmasnedeniyle 14 Ocak 2007 tarihinde 1949 Cenevre kararlarna 3. Ek protokol kabul ederek cemiyetin beyaz zemin zerine kz l ha eklinde olan sembolnn yerine beyaz zemin zerine k rmzkristal eklinde olan yeni sembolnn kullan lmas kararn onaylad . 2007 y l sonuna kadar kararn uygulanmas beklenmektedir. Bkz. http://www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/html/emblem-keyfacts-140107, 01.02.2007; 15:30 22 durmuolduu en nemli konulardan biriside iaret problemiydi. Alnan kararda Salib-i Ahmer (Kz lha) iareti yerine Hilal-i Ahmer (Kz lay) iaretinin kullan lmasna ve bu durumun hkmet nezdinde Cenevre'ye bildirilerek onlar arac lyla btn devletlere mracaat edilmesi kararla t r ld 22. Hemen hemen btn devletler zelliklede o dnem sava halinde bulunduumuz Rusya'nn cevabcemiyetin gelece i bakmndan nemliydi. Cenevre'den bildirilen sonuta cemiyetin SAC kanunlarna riayet artyla kendi iaretini kullanmasna karar verildi.23. K rmzay sembol her ne kadar burada kabul edildiyse de resmen btn lkeler tarafndan kabul ancak La Hey konferansnda nerildikten sonra 9.Washington Salib-i Ahmer konferansnda btn devletler tarafndan 10 May s 1912 tarihinde kabul edilmi tir. Bu k rmzay sembol OsmanlDevletinde de ancak ikinci me rutiyet dneminden sonra cemiyetin yeniden yap lanmasyla birlikte kullan lmaya ba lanm t r24. aret ve semboller yalnzca Osmanlda problem olmamdier bazlkelerde kendi iaretlerini kullanmak istemise de Cenevre merkezi bunu kabul etmemi tir25. Resim 5; 21 Temmuz 1876 tarihinde Marko Paa bakanlnda yap lan toplantda cemiyetin tm dnyada tarafszln sembol olarak kabul edilmesini istedikleri ve Cenevre Szlemesine tabi lkeler tarafndan Osmanliin kabul edilen Beyaz zemin zerine krmzay eklindeki OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti sembol 22 Tepekaya, Muzaffer; Kaplan, Leyla; "Hilal-i Ahmer Hanmlar Merkezi'nin Kuruluu ve Faaliyetleri", Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, S. 10, Konya, 2003, s. 149 23 OHAC Salnmesi 1340; s. 28 24 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 32 25 OsmanlDevletinin Ha iaretini kullanmayacanve bunun yerine Hilali kullanacanbildirmesi zerine ran'da diplomatik bir atakla ne hanede hilali kullanmayacanaklamve k rmzgneve aslan iaretlerini kullanacanaklam t . Ancak ran'n bu diplomatik giri imi sonu vermemibu istek Avrupal devletler tarafndan kabul grmemi ti. H ristiyan lkeler iin K z lha kesinlik kazan rken, tm dnya Mslmanlariin OsmanlDevleti tarafndan nerilen K rm zHilal uygun grlm t. 4 Eyll 1980 tarihine kadar bunu kabul etmek istemeyen ran bu tarihte yaynlamolduu bir bildiriyle kendisinin de artk bu sembol kullanacanaklam t r. Ayrnt lbilgi iin bkz; BUGNON, Franois; "The Red Cross And Red Crescent Emblems", International Review of The Red Cross, No: 272, 10-1989, , Pp. 414 23 2.d. Hilal-i Ahmer'in Kuruluu ve lk almalar 14 Nisan 1877 tarihinde cemiyet, OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti adnalarak resmen kuruldu ve Merkez Komitenin tekili iin harekete geildi. Olu turulan ilk merkez ynetim komitesinde bakan olark Meclis-i Umum-u Shhiye kinci Reisi HacArif Bey grevlendirilirken; bakan yardmc solarak, Dr. P.Sarell ve Nuryan Efendi; Veznedar olarak OsmanlBankasUmum Mdr M. Foster; Umumi Ktip olarak ta Hariciye Nezareti Umuru Shhiye Mdr Feridun Bey grevlendirilmi lerdir. Ayrca Merkez Komitesi yeleri olarak ta; M. Barrington Kenetti, Shhiye Mfetti i Umuumisi Dr. Bartoletti , Dellasuda Faik Paa, M. Von Has, M. Leral, AmerikalGeneral Mott, Dr. Baron Munddy, Mabeyn Katiplerinden Nuri Bey, Doktor Pe temalcyan Efendi, Ayandan Servien Efendi Doktor Servastopoli gibi isimler grev alm t r. Resim 6; lk Hilal-i Ahmer Merkezi Umumisini Tekil Eden Heyet; Birinci Sra: (soldan saa) Nuri Bey, Dr. Bartolotti, Nuriyan Efendi, Dr. Arif Bey, Dr. Sarel, Foster Feridun Bey (en sada); kinci Sra : (soldan saa) Dr. Sivastopolu, Loval, Dellasuda Faik Paa, Eref Efendi. Ceneral Mott, Hass Dr. Pe temalcyan Paa; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 29 24 Cemiyet kuruluunun hemen ardndan yaynlamolduu takrirle hkmete ve orduya acilen yap lmasgereken i lerden bahsederek, hkmetin cemiyeti korumasve Cenevre Mukavelesine harfiyen uymasgerekti inden bahsederek mukavele gere i dier lkelerin cemiyetlerinden yardm alabilmek ve Hilal-i Ahmer'in kuruluunun dier devletler tarafndan tasdiki iin uluslar arasplatformda ilan edilmesi gere inden bahsedilmektedir26. 1877 1878 OsmanlRus savahenz kuruluunu yeni tamamlayan OHAC'n kendini gsterdi i ve ilk ciddi imtihannverdi i sava t r. Osmanl lar bu sava ta ok fazla kayp vermi lerdi. Ruslar Erzurum'a kadar ilerlemi ler hatta payitahttehdit etmeye ba lam lard . Savaesnasnda yararl lara yeterli yardmn yap lamamasve ordunun srekli kan kaybetmesi OHAC iin aslnda ne kadar ge kalndnn gsteriyordu. OHAC bu sava ta en fazla Plevne mdafaasnda kendini gstermi ti. Bu ilk imtihannda drt bine yakn yaralya bakarak mdafaann en nemli kilit ta larndan biri olmu tu. Bunun yans ra cephe gerisinde dokuz gezici hastane ve stanbul'da drt ilk yardm istasyonu kuruldu. Bu dnemde Hindistan ve Afrika Mslmanlarba ta olmak zere dier Salib-i Ahmerlerden gelen yardmlarn toplam72000 altnbulmu tu27. Sava3 Mart 1878 tarihinde imzalanan Ye ilky antlamasyla son buldu. Bu antlama hkmleri daha sonra13 Haziran 13 Temmuz 1878 tarihlerinde Berlin konferansnda yeniden gzden geirildi. Sultan II. Abdlhamit sava tan bu denli a r bir yenilgiyle k lmasnMeclis-i Mebusan'n gstermiolduu dirayetsizlie ba layarak anayasann feshini ve meclisin kapat lmasnemretti. Bu aynzamanda Osmanllkesinde 30 y llk istibdat dneminin de ba langcoluyordu. Bu dnemde OsmanlDevleti ierisinde birok kurum ve kuruluun almalarna k s tlama getirildi. Bu k s tlamalardan OHAC'da nasibini ald . Cemiyet bu tarihten sonra almalarna ara vermi tir. Bu suskunluk 1897'de patlak veren Osmanl Yunan savana kadar devam etti. Berlin Antlamasneticesinde Teselya Sancanve Arta kazasnele geiren Yunanistan bununla yetinmeyerek Epir ve Girit vilayetlerini de ele geirmek iin yeniden Etnik-i Eterya cemiyetini tekilatland rm . Bunun neticesinde de 17 Nisan 1897 tarihinde OsmanlDevleti Yunanistan'a harp ilan etmi tir28. 26 Takririn tam metni iin bkz. Ahmet Mithad Efendi, a.g.e., s. 82-88 27 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s.30 28 Y lmazelik,brahim; Aksn, Ahmet; Osmanl Yunan Harbi,zmir, 2001. s.XII - XIII 25 Bunun zerine OsmanlDevleti 24 May s 1897 tarihinde Tezkre-i Samiye (Sadrazamlk Emri) ile OHAC'tekrar greve davet etti. OHAC Rus harbi sonrasnda faaliyetlerini durdurmadan nce OsmanlBankasnda pek kk bir sermaye b rakabilmi ti. Bu nedenle hemen lke genelinde ba lat lan bir yardm kampanyasyla Yunan harbinde yaralanan askerlerimizin ihtiyalarngidermek iin yardm toplanmaya ba land . lk olarak sava ta yaralanan askerleri stanbul'a getirmek iin iki hastane vapuru kiraland . Bunun yan s ra orduya ila almyap ld . Savan bitimine mteakip cemiyetin OsmanlBankasnda 10,000 liraskalm t 29. Resim 7; Hasta Nakli in Hilal-i Ahmer Tarafndan Kiralanan Kembri (Cambridge) Hasta ve Yaral Vapuru Sa lk Heyeti; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi:stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 278 2.e. II. Merutiyet Dnemi ve Yeniden Yap lanma 18771878 OsmanlRus savann OsmanlDevleti iin acsonular dourmuolmas ve Padiahn bu sonularn sebebi olarak me ruti ynetimi ve Meclis-i Mebusan'gryor olmaslkede anayasann ve bu demokratikleme hareketinin rafa kald r lmasna sebep oldu30. II. Abdlhamit dneminin bu otuz y llk dneminde lke genelinde skbir takip ve 29 OHAC Salnamesi 1340, s. 306307 30 Doanay, Rahmi; Akses, Erdal; Trkiye Cumhuriyeti Tarihi ve Atatrk lkeleri, Elaz , 2006, s. 36 26 baskuygulamasnn tatbik edildi i grlr. Bu dnemde padiah daha nce kendini iktidara tayan topluklarn bu defada kendini iktidardan uzakla t rmasihtimali nedeniyle dnemin aydnlarnn iinde bulunduu birok cemiyete karciddi nlemler ald . Ne yazk ki henz lke genelinde tam olarak tekilatnkuramamolan OHAC'da bundan nasibi ald . Cemiyet OsmanlRus savandan sonra sessizlie gmldyse de Yunan savayla yeniden gndeme gelen cemiyet toplamolduu yardmlarla bu sava ta yararl lnyeniden gzler nne sermise de savan bitimine mteakip yeniden sessizlie brnm tr. Bu durum me rutiyetin yeniden ilanna kadar srm tr. Bu dnemde Osmanl lkesinde bu trden birok yap lanma yeniden ba lamve lke iinde yaanan bu yeni demokratikleme hareketi dier alanlara da taze kan olmu tu. lkedeki birok kurum gibi OHAC'da yeniden bir yap lanma iine girmi ti. Bu yeni yap lanma esnasnda OHAC daha nceki dnemlerine nazaran devletten ok daha fazla destek grmhatta cemiyeti kmseyen ve nemseyen o devlet adamlarnn yerine cemiyetin yararl lna inanan devlet adamlarsayesinde k sa srede lke genelinde adndan sz ettiren bir kurum halini alm t . Cemiyetin adnduyurarak en fazla takdir aldolay belki de II. Me rutiyet dneminde devletten daha fazla yardm almasnn en nemli etkenlerinden biri 1911 y lnda stanbul'da kan byk Aksaray yangnesnasndaki faaliyetleridir. Bu yangn esnasnda cemiyet madurlara yiyecek ve giyecek yardmyaptgibi olu turmuolduu imdat heyetleriyle de madurlarn birok ihtiyacnkar lam t r. Bunun yans ra Cenevre arac lyla Japonya, Amerika, Fransa, Portekiz, Macaristan, Romanya, Danimarka, Rusya ve S rbistan SAC'larndan de yardm toplam t r31. hyaen Tesis olarak an lan yeniden yap lanma dneminde cemiyetin yap land r lmas ve bir anlamda yeniden kurulmasiin ilk admlar Prof. Dr. Weting Paa, eski D i leri Bakanve o dnemde Paris Elisi R fat Paa'nn e i Madam R fat Paa, Ali Galip ve Mazhar Bey gibi o dnemde devletin st kademelerinde yer alan brokratlar tarafndan at ld . Yeniden yap lanma esnasnda Sadrazamlk nizamname projesi haz rlanmasnistedi. Bunun zerine haz rlanan tasarda cemiyetin geni tabanlbir yapyla olu turulmas kararla t r ld . Cemiyete ulema, naz r, mebus, doktor ve tccarlardan oluan 100 ye 31 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 36 27 kaydedildi. Bu heyette kendisine bir idare heyeti seti. Cemiyetin padiah himayesinde olmasna karar verildi. Veliaht Yusufzzettin Efendi cemiyetin fahri bakanlnstlendi. Resim 8; OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti'nin Yeniden Yap lanma sreci sonunda Veliaht Yusuf zzettin Efendinin bakanlnda toplanan ilk Genel Merkez Komitesi; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 38 Tophane'de ki katlbir bina yine veliaht tarafndan denerek cemiyetin ilk genel merkezi oldu. Ancak daha sonra cemiyetin faaliyetlerinin artmaszerine Sultan Mahmut Trbesi civarnda yeniden ina olunan drt katlkgir bina kiralanarak genel merkez bu binaya tand 32. Daha sonra Devlet urastarafndan da onaylanan ve 1925 y lna kadar yrrlkte kalan nizamnamede bu dnemde olu turulmu tur. Ayrca cemiyetin kadn kollarnn kurulmasda yine bu nizamnamede kararla t r lm t r. Bunun yans ra lke genelinde cemiyet iin srekli ba lar toplanm t r. Bu ba lar yalnzca halk tarafndan de ildi. lkemizde bulunan yabancdiplomatlar ve devlet kurumlarda buna kat lm lard . 1912 y lnda cemiyete yap lan yardmlarn 60000 Osmanllirascivarndayd . Bu yardmlarn 16023 liras stanbul Merkezi Umumisinden toplan rken 6014 liras stanbul'da bulunan Hanmlar Merkezi tarafndan toplanm t r. 32 OHAC Salnmesi 1340, s. 36 28 Resim 9; Veliaht Yusuf zzettin Efendinin OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti'ne ba ladve Cemiyetin ilk Merkezi Binasolan Tophane'deki KatlBina; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 203 Cemiyet faaliyetlerinin devaml liin halka inilmeli ve cemiyet iin lke genelinde yardmlar toplanmalyd . Bu amala toplanan yardmlar ierisinde 1912 y l itibariyle en fazla bayapan iller arasda Devlet Merkezi olmasve Cemiyet Merkezinin burada bulunmas nedeniyle stanbul'un en fazla yardmyaptmuhakkakt r. stanbul'u yaptyardm miktarna gre Konya, Trabzon,zmir, Sivas ve Mamurat'l-Aziz (Elaz ) takip etmektedir. Bunlarn dnda dnyann e itli lkelerinde yaayan Mslmanlar tarafndan gnderilen yardmlarda ise birinci s rayHint Mslmanlar almaktad r. Hindistan Mslmanlartarafndan gnderilen 30.000 Osmanllirasbangiliz bankalarnca ilk etapta geldi i yer hakknda bilgi verilmeden hesaba aktar ldiin beyan edilmemi tir. Bu durumda Hindistan Mslmanlarnn yapmolduu toplam yardm 157.044 de il 185.000 liraya ula r ki buda dnya genelinde Mslman toplumlarn halen OsmanlDevletine yardm bir bor olarak grdkleri dncesini akla getirmektedir. Bunun altnda yatan temel dncede Hilafet kurumunun halen OsmanlDevletinde bulunmasve dnya genelinde 29 Mslmanlarn dini ynden stanbul'a tabi olmalard r. Yardm gnderen dier Mslman toplumlarda gnderdikleri yardm miktarna gre Rusya Mslmanlar , Cezayir, Afrika ve M s r Mslmanlareklinde s ralanmaktad r. Bunun yans ra Dnyann e itli lkelerinden de yardmlar gelmi tir. Bunlar iinde en fazla yardmyapan lke Birinci Dnya Savanda mttefikimiz olan Almanya'd r. kinci s rada Avusturya Macaristan yer al rken bunlarngiltere, Amerika ve Fransa takip etmi tir33. Smrge durumda olan Mslman lkelerin halklarnn gndermiolduklaryardmlar kendi adlarna yat r lamadndan smrge devletinin adna yat r lm t r. Bu nedenle smrge devletlerinin yapmolduu yardmlarn byk k smnn smrgeleri altnda bulunan ya da o lkede yaayan Mslman halk tarafndan gnderilmiolduunu sylemek pek yanlolmaz. 24 Te rin-i Evvel 1328 tarihinde meclis tarafndan onaylanan geici kanun ile cemiyetin Posta, Telgraf ve Telefon Nezareti hizmetlerinden cretsiz yararlanaca bildirilmi tir. Kanun Takvim-i Vekai'nin 1 Zilhicce 1330 ve 29 Te rin-i Evvel 1328 tarihli nshalaryla ne r olunmu tur34. 2.f. OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Nizamnamesi Cemiyetin kapsamlolarak haz rlanan ve tm i levlerini resmile tirerek Devlet urasnn da onayladilk nizamnamesi II. Me rutiyet dneminde yeniden yap lanma almalar(hyaen Tesis) kapsamnda haz rlanm t r. 1925 tarihine kadar yrrlkte kalacak olan bu nizamname ile cemiyet Avrupa'da kurulmuolan benzerleri gibi devlet destek ve gvencesine kavumu tur. Haz rlanan nizamname on bir blmden ve toplam 61 maddeden olumaktad r35. Birinci blm; 8 maddeden olumakta ve cemiyetin kurulumaksadve tekilat yap sndan bahsedilmektedir.kinci blm; Cemiyet yeleri ve idari tekilatn yap shakknda 33 Yardmlarn tam listesi EK1'de verilmi tir. Bkz. OHAC Salnamesi 1340, s. 311 34 EK2. Bkz. OHAC Salnamesi 1340, s. 77 35 EK3. Bkz. OHAC Salnamesi 1340; s. 59 30 bilgi verilmi tir. Beblmden olumaktad r. nc blm; Genel merkez hakknda bilgi verilmi tir. Dokuz maddeden oluan Drdnc blm, OHAC genel merkezi ile ilgili hkmlerin yer aldblmdr. Be inci Blmde vilayet genel meclisleri ile merkezleri hakknda hkmler yer almaktad r. AltncBlm; ubelerle ilgili hkmlerin bulunduu blmdr. Yedinci blmn ieri i cemiyet ierisinde yer alacak olan hanmlarla ilgili hkmlerdir. Sekizinci blm ise Cemiyetin mali yap sile ilgili hkmlerin yer ald blmdr. Dokuzuncu blmde cemiyetin hkmetle olan ilikileri belirlenmi tir. Onuncu blmde cemiyetin uluslar arasplatformdaki sembol ve bununla ilgili hkmler yer al r. On birinci blm cemiyetle ilgili genel hkmlerin yer aldblmdr. Haz rlanan bu nizamnamede Cemiyetin hukuki dayanaklarndan hak ve grevlerinden bahsedilirken aynzamanda padiah himayesinde olduu vurgulanm t r. Bunun nedeni dnyann her yerinde bu cemiyetler ba lolduklarlkenin devlet bakannn koruyuculuu altndad rlar. Bu durum halen devam etmektedir. Gnmzde de cumhurbakanlarmz ayn zamanda Kz lay'n Koruyucu Bakanlarolarak kabul edilirler. Bunu yans ra cemiyet nizamnamesinde dikkat eken bir dier nokta ise cemiyetin bir y llk gelirinin bir k smn devlete verebilece i karard r. Bunun rnekleri ileriki dnemlerde Balkan Sava laresnasnda grlecektir. Balkan sava laresnasnda OsmanlHazinesi boalnca dnyann drt bir yanndan cemiyete gelen yardmlar devlet tarafndan alnarak cemiyete k sa demelerle para para verilmi tir. 3. HLAL-AHMER HANIMLAR MERKEZ 3.a. Hanmlar Merkezi'nin Kuruluu ve lk Tekilatlanma II. Me rutiyet dneminde yap lan modernleme ve demokratikleme hareketlerini belirli kalplar iinde belirli kesimlere mal etmek yanlolur. Bu dnemde devletin her kademesinde ve farkl lamalar yaanm t r. Bunun en nemli etkeni ise kukusuz ki devrin nde gelen Osmanlaydnlard r. Bu dnem aydnlarnn byk k smcemiyete ye olmu lar ve hatta OHAC lke genelinde aydnlarn mutlak surette ba lant lolduklarbir kurum gibi grlmeye ba lanm t . Hatta Osmanlson dnemlerinde kurulan yardm dernekleri ierisinde en gz dolduran ve byk baar lara imza atarak adndan sz ettiren kurumda yine OHAC 31 olmu tur diyebiliriz36. II. Abdlhamit'in iktidars rasnda yaanan ve devletin her alanda sk takip ve bask snn yaandistibdat dneminde cemiyetin evrensel ve insanc l amalara hizmet etmek iin kurulduu gere i unutulmuher ne kadar herhangi bir baskve dayatmayla kapat lmadysa da devletten de herhangi bir yarar grmeyerek suskunlua brnm t. Devletin bu baskdneminde dahi bu insanc l kurum zerine gitmeyerek ona dokunmadnn en nemli kan tise suskunlua brnmeden nce OsmanlBankasnda var olan 10000 lirasna dokunulmamolmasd r. Ancak yukarda da de indi imiz gibi herhangi bir zararolmasa da yararda olmam t r. II. Me rutiyet dnemi aydnlarlke genelinde bir Avrupal lama hareketi ba latm lar ve ynetimi byk oranda de i tirmi lerdir. Bu dnemde lke genelinde her alanda gelime kaydedilmek isteniyorsa buna mutlak surette kadn erkek e itli i ve kadnlarn sosyal hayattaki rollerinin art r lmasyla ba lanmasgerekti ini dnlyordu. II. Me rutiyetle birlikte OHAC yeniden tesis edilmive harekete "ihyaen tesis" ad verilmi tir. II. Me rutiyet dneminde OHAC'n yeniden yap lanma almalaresnasnda kadnlara da yer verilmesinin kararla t r ldnve buna cemiyet iin haz rlanan tzkte de yer verildi ine yukarda da de inmi tik. OHAC hanmlar merkezinin kurulmasnda zellikle dnemin nde gelen devlet adamlarnda R fat Paa'nn e inin byk katk larolmu tur. O dnemde devletin st kademelerinde yer alan btn devlet adamlarnn ounlukla e leri olmak zere ailelerindeki hanmlar cemiyete ye olmu lard r. Bu almalara altyap sn giderek glendiren hanmlar merkezi 20 Mart 1912 tarihinde OHAC Hanmlar Heyeti Merkeziyesi adile kuruldu. Hill-i Ahmer Hanmlar Merkezi Heyeti'nin fahri bakanln Bakadnefendi Km-Res Hanm kabul ederken, dnemin tannmasker-sivil brokrat, e raf hanmlarda bu merkezin yeleri olmu tur. Prenses Nimet Muhtar Hanmefendinin (Harbiye Naz rMahmut Muhtar Paa'nn e i) bakanlnyaptHill-i Ahmer Hanmlar Genel Merkezi ynetim kurulu, ikinci bakan, Aye Hanmefendi (Ziya Paa'nn e i), ikinci bakan Madam Zoiros Hanm (Doktor Zoiros Paann e i), baktibe; Selma Hanmefendi (yandan Ahmed Rza Bey'in karde i), ktibe; Fatma Aliye Hanmefendi (Faik Paann e i), Sadiye Hanmefendi (Mze Mdr Halil Beyin e i) Franszca ktibe; Leyla Hanmefendi (Divan-Umumiye Mektupusu Vahid Beyin e i), 36 Kaplan, Leyla; Cemiyetlerde ve Tekilatlarda Trk Kadn(1908-1960); Ankara, 1998, s. 38-40; Tepekaya, M.; Kaplan, L.; a.g.m., s. 148 32 ngilizce ktibe; Madam Neomi Kelekyan Hanmefendi (Diran Kelekyan Efendinin E i) veznedar; Madam Kuyumcuyan Hanm (Cebeli Lbnan Mutasarr fOhannes Kuyumcuyan Paann e i), ktibe ve muhasebeci Nezihe Zeyneb Hanmefendi (Merhum Ziya Paa'nm kz ve Veli Beyin e i), ye; smet Hanm (Yusuf Razi Beyin e i), Madam Paneri (Paner Beyin e i)'u hanmlarndan olumaktad r. Hanmlar dare Merkezi Heyetinde yer alan bu isimlerin haricinde Saniye Havva Hanmefendi (Te rifat Mdr smail Cenani Bey haremi), Melek Hanmefendi (Merhum Sami Paann kz ), Melek Hanmefendi (M s rlHseyin Bey haremi), Soyvet Hanmefendi (Rasih Beyin haremi), Macide Hanmefendi (mer Besim Bey haremi), Mihrimah Hanmefendi (Basri Bey haremi), Sabiha Galib Hanmefendi (Doktor Ali Galib Bey haremi), Madam Doktor Akil Muhtar Bey, Seniye Hanmefendi (Erkan-Harbiye miralaylarndan Halil Bey haremi), Fevziye Hanmefendi (Ferid Paann kz ) Leyl Hanm (Merhum Sari Paa haremi), Sabiha Hanmefendi (Merhum brahim Paa kerimesi ve Hakk Bey haremi) Fethiye Hanm (Re id Bey haremi), Naile Hamdi Hanmefendi (Merhum Hamdi Bey haremi), Madam Astina Gmgerdan Efendi, Madam Asadoryan Efendi, Madam Manok Azoryan Efendi, Remire Hanmefendi (Cemal Bey haremi), gibi isimlerin yer ald Hilal-i Ahmer Hanmlar Merkez tekilatnda kadn ye olarak yze yakn isim say lmaktad r. Bu listede pek ok gayrimslim aile kadnlarnn isimleri de bulunmaktad r37. 3.b. OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Merkezi Darus-Snaa's Cemiyetin II. Me rutiyet dnemiyle birlikte yeniden yap lanmasve Hanmlar Merkezinin kurulmasnn ardndan Osmanlbyk sava lara girmive bu sava larda cemiyet kendini ispatlayarak byk yararl lklar gstermi tir. Bundan dolaycemiyete ba lolarak alan Hanmlar Merkezini herhangi bir hay r kurumunun uzant solarak grmek ya da hanmlarn sadece sosyal faaliyet olmasiin i tirak etmiolduklarbir kurum olarak dnmek pekte do ru olmaz. Devletin art arda girmiolduu sava larda hanmlar gerek cephede arpan askerin ihtiyalarnn temin edilmesi gerekse cephe gerisinde sivil halkn duyduu ihtiyalarn temin edilmesi a sndan olduka yararlfaaliyetlerde bulunmu tur. Bunun yan s ra sava y llarboyunca yaanan toprak kayplarneticesinde zellikle Balkanlardan youn gler yaanmaktayd . Cemiyet bu i lerle de ilgilenmikimsesi olmayan muhacir kadnlarn hem ihtiyalarntemin edebilecekleri paraykazanmalarhem de bunlarn satndan askerlerin ve yaral larn ihtiyalarnn kar lanmasiin almalarda bulunmu 37 Tepekaya, M.; Kaplan, L.; a.g.m., s. 150-151 33 sergiler ve kermeslerle kendine bir fon olu turmu tur. Saray kadnlarba ta olmak zere devrin ileri gelen devlet adamlarnn, zenginlerinin ailelerindeki hanmlarn ba lar azmsanacak gibi de ildir. Bu yardmlara OHAC Salnamelerinde yer verilmive yardm yapanlarn isimleri ne redilmi tir38 . Hilal-i Ahmer'e yardm toplamak amacyla devrin nde gelen devlet adamlarnn e leri balolar dzenleyerek bu balo gelirlerini cemiyete gndermi lerdir. Paris elisi R fat Paann e inin dzenlemiolduu Perapalas otelindeki baloda cemiyet iin 2656 OsmanlLirasyardm toplanmve bu yardm yine R fat Paann e i tarafndan cemiyet merkezine gnderilmi tir39. Dzenlenen yardm kampanyalar yalnzca stanbul'la da sn rl kalmam t r. Anadolu'nun e itli illerinde kurulan OHAC Hanmlar Merkezi Anadolu ehirlerinde dzenlemiolduklaryardm faaliyetleriyle yardm angeni letmi lerdir. Bu faaliyetlere halk tarafndan da byk destek verilmi tir. OHAC'n, OsmanlDevletinin son dnemlerinde yaamolduu byk ykm y llaresnasnda gstermiolduu stn hizmet cemiyete daha sonraki dnemlerde halk tarafndan byk sevgiye ve destee dnecektir. Bunu zellikle Milli Mcadele y llarnda grmek mmkn olacakt r. Hanmlar Merkezi bu dnemde iyiden iyiye tekilatlanacak ve byk hizmetlerde bulunacakt r. Bunun yans ra halkta bu tekilattan deste ini esirgemeyecektir. rne in Kastamonu OHAC Hanmlar Merkezinin dzenlemi olduu konser faaliyetiyle ilgili Ak Sz gazetesinin yazdklarna gre dzenlenen bu yardm konserine kat lanlardan 42.100 kurutoplanm . Bazhanmlar ceplerindeki btn paray ba lamalarna ramen bununla da yetinmeyerek kulaklarndaki kpelerini bile cemiyete ba lam lard r. Dzenlenen etkinlie kat lanehit aileleri btn imknlarnseferber ederek cemiyete yardmda bulunmu lard r. Btn bu rneklerden de anla lacazere OHAC Hanmlar Merkezi'nin yardm faaliyet akurulduktan sonra her gn artarak yay lmve OHAC iin byk destek sa lam t r40. Btn bunlar dnld zaman OHAC Hanmlar Merkezi hanmlarnn yapm olduklarfaaliyetleri, kadnlarn sosyal ierikli faaliyetlerde bulunmak amacyla yaptklar faaliyetlere benzetmek gerekten byk hata olur. leriki y llarda ba layacak Milli Mcadelede Trk kadnnn vatanve milleti iin neler yapabilece i o dnemlerde vatan ve millete faydalolmak adna yap lan bu almalardan da anla lmaktad r. 38 Yardm listelerinin tamam iin Bkz. OHAC Salnamesi 1340, s. 57-58, 316-317, 324, 336-337, 346 39 Tepekaya, M.; Kaplan, L.; a.g.m., s.163; apa, Mesut; "OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti (Kz lay)", Osmanl , C. 5, Yeni Trkiye Yaynlar , Ankara, 1999, s. 139 40 Ak Sz Gazetesi; 6 May s 1337, s. 2 34 Resim 10; Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Genel Merkezi Toplant s ; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 149 Hanmlar yalnzca yapm olduklar yardmlarla, kermeslerle ve sergilerle yetinmemi lerdir. Btn bunlarn yans ra yapmolduklaren nemli faaliyetlerden biride hastabakckurslarnn dzenlenmesi ve hanmlar tarafndan bu kurslara talebin artmas ynndeki faaliyetleridir. Bu kurslar k sa zamanda byk destek grm tr41. Resim 11; Dr. Besim mer Bey tarafndan verilen hastabakc lk ve ilk yardm Kursuna devam eden kadnlar; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 150 41 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e.; s. 150-151 35 Hanmlar merkezinin toplum ierisinde giderek ykselen konumu ttihat ve Terakki dneminde de nemini yitirmemihatta ttihat ve Terakki yneticileri de ailelerindeki hanmlarbu cemiyete ye yaparak aka destek vermi lerdir. ttihat Terakki'nin en nemli ismi olan Enver Paa hem annesini hem de e i Naciye Sultancemiyete ye yapmhatta dzenlenen hastabakc lk kurslarnn diploma trenlerine bizzat kat lm lard r. Yine ttihat ve Terakki'nin nde gelen ismi Talat Paa'nn e i de hanmlar merkezine aynilgiyi gstermi tir. Hanmlar merkezi yalnzca ba larla yetinmeyerek daha fazla faaliyet iin daha fazla destek gerekti i dncesinden hareketle baka yollardan destek bulmaya al t . Bu ba lamda sergiler, davetler, ba lar yetersiz kaldgibi aynzamanda yalnzca stanbul da dar bir evreyle sn rlkalyordu. Hanmlar merkezinin tpkAvrupa lkelerinde olduu gibi tm lke geneline yay lmasgerekiyordu. Bu nedenle kartpostal satna ba land 42. Bir sre sonra Avrupa Salib-i Ahmer'lerinde hanmlarn yardm kampanyalarnda ounlukla uyguladklarbir yardm toplama yntemi olan piyango biletleri ve rozet satgndeme geldi. Yabancdiplomatlarn e lerinin nclyle iek satgndeme geldi ve 1913 y lnn Ramazan aynda hanmlar Hilal-i Ahmer iin iek sat larna ba lad 43. Resim 12; Hilal-i Ahmer' yardm toplamak iin Hanmlar Merkezi tarafndan dzenlenen iek Sat Kampanyasnda iek satan kadnlar; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 155 42 EK4. M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 415-416 43 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 155 36 Cemiyete katkda bulunabilmek iin yukarda yer verdi imiz rneklerden de anla lacazere hanmlar canla ba la alyorlard . Ancak bu ulvi hizmet iin bir araya gelen bu hanmlarn kurmuolduklarbu merkez en faal ve en gzde dnemlerini balkan sava larnda yaayacaklard r. Balkan sava larnn sebep olduu byk ykm kar snda blge insankurtuluu stanbul'a g etmekte bulmu tu. ounluunu kadn ve ocuklarn olu turduu bu gmenlerin ihtiyalarnn kar lanmasbyk problem tekil ediyordu. Bu gmenler k sa bir sreli ine buraya gelmemi lerdi. Hemen hemen hepsinin tutunacak bir dal kalmadiin devletin merkezine g ederek bir kurtuluyolu aryorlard . Ancak devletin bu gmenlerin ihtiyalarnuzun sre kar layacak durumu yoktu. te bu noktada Hilal-i Ahmer sanat evleri kurmaya ve gmen kadnlara buralarda imknlar vererek ihtiyalarn kar layabilmelerini sa lad . Darus-snaa ismi verilen bu sanat evlerinde hanmlar rettikleriyle hem ihtiyalarnkar layacaklar hem de burada ikamet ederek ev problemini gidereceklerdi. Hanmlar Merkezinin sorumluluunu stlendi i Darus-snaa'lar 20 Haziran 1913 tarihinde Hilal-i Ahmer Genel Merkezi toplant snda kabul edildi. Balkan sava larnn en ac l gnlerini yaayan stanbul byk bir kargaa iindeyken bu durumu byk oranda zen ve bu gmenlerin ihtiyalarnn kar lanmasnda btn yk omuzlayan Darus-snaa'lar Hilal-i Ahmer Hanmlar Merkezinin sayesinde kurulmu tu44. Darus-snaa'larn balkan sava lar s rasnda yaanan gmen sknt sndevlete hibir yk yklemeden zm olduu dnlrse Hilal-i Ahmer Hanmlar Merkezi'nin aslnda hi kimsenin kendisinden beklemedi i kadar byk bir ibaardanla l r. Darus-snaa'lar gmen kadnlarn hem ihtiyalarnkar lamas , hem retici konuma gelerek bir meslek sahibi olmalarve lke ekonomisine katkda bulunmalarhem de Hilal-i Ahmer'e yapmolduklaryardmlaryla tam anlamyla baarya ulam t r. Bunun yans ra cemiyetin el sanatlarzerine yapmolduu almalar aynzamanda Trk el i lemesi ve motifinin de gelecee tanmasve bu buhran y llarnda kaybolmasnnleme al sndan olduka nemlidir. Yine hanmlar merkezinin kurmuolduu bu Daru's-snaa'lar ehit ailelerine yardmlar bulunmu tur. ehit ailelerine Daru's-snaa'ler tarafndan yap lan bu yardmlar 672.089.220 kuru tur45. 44 Trkiye Hill-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Merkezi Dar's-snaas ; stanbul, 1339(Rumi), 1923(Miladi), Ahmedhsan vereksMatbaac lk, ML - ZEGE; 21791, s. 21. 45Trkiye Hill-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Merkezi Dar's-snaas ; s. 46 37 Resim 13; Savamaduru gmen kadnlarn ihtiyalarnkar lamak iin OHAC Hanmlar Merkezi tarafndan kurulan (Darus-snaa) Sanat Evinde alan kadnlar; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 158 Darus-snaa'ler aynzamanda Birinci Dnya Savay llarnda da orduya zellikle k lk giyim noktasnda oluka yarar sa lad lar. Milli Mdafaa Cemiyeti'nin OHAC'ne bavurusu zerine devreye sokulan Daru's-snaa'lar da askerlere 24,529 h rka, 1700 pamuklu h rka, ama r, eldiven ve orap dikildi46. Resim 14; Savay llarnda Sanat Evlerinde alan hanmlara le yeme i; Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 159 46 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 159 38 Hanmlar merkezinin bu surette ba layan faaliyetleri btn savay llarboyunca srm hanmlar cephede savaan askerlerin ihtiyalarnkar lam lar, hastabakc lk kurslarnda e itim gren hanmlar yaral lartedavi etmi lerdir. Bununla da yetinmeyen hanmlar lke genelinde kadnn sosyal yapdaki yerinin iyile tirilmesinde de olduka nemli faaliyetlerde bulunmu lard r. Hanmlarn yapmolduklarbu almalar milli mcadele y llarnda da devam etmi tir. KNCBLM HLAL-AHMER CEMYETTEKLATI 1. Hilal-i Ahmer Cemiyeti Genel Merkezi 1.a. Genel Merkezi Kurucu yeleri 20 Nisan 1911(Rumi 7 Nisan 1327) tarihinde yeniden yap lanma almalar(hyaen Tesis) bnyesinde Tokatlyan Oteli misafir salonunda birinci Genel Merkez toplant s100 kurucu yenin kat lmyla gerekle tirilmive cemiyet nizamnamesi kabul edilerek 1925 tarihine kadar yrrlkte kalm t r. Bu toplantya dnemin nde gelen devlet adamlar kat lm lard r. Toplantda Sadrazam Mehmet evket Paa; Eski Sadrazamlardan Sait Paa, Hseyin Hilmi Paa, brahim HakkPaa, Gazi Ahmet Muhtar Paa, Ferit Paa, Eski eyhlislam Kazm Efendi, Hariciye Naz rSaid Paa Evkaf Naz rHayri Bey, Nafa Naz r Besavya Efendi, Eski Adliye Naz rCemaleddin Menal Bey, Eski Hariciye Naz rR fat Paa, Eski Dhiliye Naz rlarTalat Bey ve Halil Bey, Eski Nafa Naz rCavid Bey, Eski Maarif Naz r smail HakkBey, Eski Bahriye Naz rMehmet Muhtar Paa, Eski Orman, Maden ve Ziraat Naz rMavrokordato Efendi, Eski Hariciye Naz rNuradunkiyan Efendi, Eski Maliye Naz rNail Bey, Eski Nafa Naz rHalciyan Efendi Eski Maarif Naz rMehmet erif Paa gibi dnemin st dzey devlet adamlaryer alm lard r1. Bu isimlerin yans ra Ayandan, Askeriyeden ve Din adamlarndan oluan toplumun nde gelen kesimleri de bu oluum ierisinde yerlerini alm lard r. Bu ki iler arasnda Damat brahim Paa, Seyit Abdulkadir Efendi, Ertas Efendi, Cahid Bey, Arslan Bey Artes Efendi, Rza Salih Efendi, Ruhi el-Hadi Bey, Zahreb Efendi, Abdlrahim Bey, Amir evket Bey, Feraci Efendi, Midhat kr Bey, Doktor Mia Efendi, Salim Bey, Mustafa Re it Bey, Ba Muavin Mehmet Bahaleddin Bey, Ermeni Patri i KaymakamMongoni Efendi Ermeni Katolik Patri i Terziyan Ba iz Efendi, HahambaHaim Naum Efendi, Bulgar EksarhYosif (Josef) Efendi, Abbas Paa, Harbiye MstearFuad Paa, Pernas Aziz Paa Mirliva Nazif Paa, Miralay Mahileddin Bey, Kaymakam Faik Bey, Eski Hdavendiar Valisi Azmi Bey, Maarif MstearSalih Zeki Bey, Shhiye Tercman Kalemi Mdr Manir Bey, Evkaf Nezaretinaat Mdr-i Umumisi Kemaleddin Bey, Yacefik Bey, KarakaMacid Efendi, 1 OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi; Amed Matbaas , stanbul, 1340, s. 256264 40 Kemal Umur Bey, Femahi Efendi,kdam Mdr Cevdet Bey, Muharrirden Celal Nuri Bey, Kazm Bey, Softi Ziya Bey, Diran Kalekiyan Efendi, Abdullah Zht Bey Ahmet Nuraldn Bey, Abin Bey, Cemil Paa, Adnan Bey, Cemal Muhtar Bey, Hayri Bey Kilisli R fat Bey, Ziya Nuri Bey, Fuad Bey, Kerim Sebati Bey, Mazhar Paa, EczacEdhem Pertev Bey gibi dnemin nde gelen isimlerini grmek mmkndr. Resim 15; II. Merutiyet sonrasYeniden Yap lanma srecinde 20 Nisan 1911 tarihinde seilen Hilal-i Ahmer Genel Merkezi Heyeti; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi; stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 293 Bu toplantda; Suat Faik Paa, Halim Paa, Ahmet Ragp Bey, Shhiye Dairesi Tahrirat Mdr Hd r Bey, Shhiye Dairesi Evrak Mdr Galib Bey OHAC daimi yesi olarak belirlenen yeler olmu lard r. 20 Nisan 1911 tarihinde yeni nizamnameyi olu turmakla grevli bir komisyon kurulmaskararla t r ld . Komisyon; Doktor Esad Bey, Doktor Besim Umur Bey, Tbbiye-i Askeriye Mektebi Mdr Doktor Ali Galip Bey Doktor Bahaddinakir Bey, Hariciye-i Siyasiye Genel Mdr Salih Bey, Bahriye-i Tbbiye Miralaylndan Mehmet Ali Bey, Doktor Kasm Azaleddin Bey gibi kurucu yelerden olumaktayd . 41 1912 senesine gelindi inde tekilatn Genel Merkezinde bazde i iklikler yaanm devamszlk gsteren, e itli nedenlerle ihra edilen ya da vefat eden yelerin yerine Genel Merkez yeni yeler belirlemi tir. 1912 y litibariyle olu turulan yeni mecliste grev alan yeni yeler arasnda2; Shhiye Mdr Esad Bey, Shhiye-i Askeriye Reisi smail Besim Paa Nafa Naz rBaserya Efendi, Shhiye Genel Mdr Besim Umur Bey, Tp Fakltesi retim yesi Bahaddin akir Bey, Tp Fakltesi retim yesi Celaleddin Muhtar Bey, Osmanl Bankasdare Meclisi yesi Hamid Bey, Bahriye Merkez Hastanesi Ba tabibi HakkSenasi Bey, Meclis-i Kebir Shhiye TahriratMdr Hd r Bey, Eski Bahriye Naz rHsn Paa Eski Sadrazam ve Viyana Sefiri Hseyin Hilmi Paa, Sabah Gazetesi BayazarDiran Kalikyan Efendi, Meclis-i Kebir Shhiye Azasndan R fat Bey, Tp Fakltesi Reisi, Ziya Nuri Bey, Eski Dhiliye Naz rTalat Bey, Shhiye-i Askeriye kinci ube Mdr Abidin Bey Meclis-i Kebir Shhiye Azasndan Akal Muhtar Bey, Tp Fakltesi Muallimi Adnan Bey, Eski Hdavendiar Valisi Azmi Bey, Tbbiye-i Askeriye Mdr Ali Galip Bey, Eski Shhiye Genel Mfetti i Kasm Azaleddin Bey, Banker Kamhi Efendi, OsmanlBankas Mdrlerinden Keresteciyan Efendi, Mirliva Nazif Paa,ura-Devlet Azasndan Yusuf Rza Bey gibi dnemin OsmanlToplumunda hat rsay l r makamlara sahip olan nemli ki iler yer alm t r3. Bu gibi isimlerin cemiyet ierisinde yer almaskukusuz cemiyetin faaliyetlerini kolayla t rm , tekilatlanmasnn ve lke geneline hzlbirekilde nfuz etmesini sa lam t r. OsmanlDevletinin drt bir yanndan cemiyete ba larn akmasnn altnda yatan bir dier gerekte budur. Halk devleti yneten bu insanlarn tamamnn bu cemiyet altnda bir araya geldi ini grnce bu cemiyete iten bir ba l lkla yardma komu tur. Bu toplantsonucunda cemiyetin icraatlarnyrtecek olan idare heyeti de belirlenmi ti. Bu heyette; Bakanlk grevini Eski Sadrazam Hseyin Hilmi Paa stlenirken kinci Bakanla Shhiye Genel Mdr Besim Umur Bey ve Meclis-i Kebir Shhiye Azasndan Akal Muhtar Bey getirildi. Cemiyetin umumi mfetti lik grevine Tbbiye MiralayMehmet Ali Bey, baktiplie Meclis-i Kebir Azasndan R fat Bey, cemiyetin veznedarlna ise OsmanlBankasMdrlerinden Keresteciyan Efendi getirilirken cemiyet muhasebesiyle de stanbul'un nde gelen tccarlarndan Kamil Umur Beyin ilgilenmesi uygun grlm t4. 2 OHAC Salnamesi 1340, s. 261263 3 OHAC Salnamesi 1340, s. 263 4 OHAC Salnamesi 1340, s. 264 42 Resim 16; 20 Nisan 1911 tarihinde seilen Hilal-i Ahmer dare Heyeti; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi; stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 297 Ayrca bu toplantda, cemiyetin halka inebilmesi, yardmlarn artt r labilmesi amacyla birde Tergib ve tevik encmeni kurulmu tur. Grevi cemiyete gelen yardm miktarlarnn artt r labilmesi iin almalarda bulunmak olan bu heyette; Doktor HakkSenasi Bey ve Diran Kalikyan Beyler bulunmaktayd . Cemiyetin mali i lerinin dzenlenmesi iin seilen maliye encmeninde ise; Ruhi Bey Kamil Efendi ve Rasim Paa yer al rken, olu turulan Fen memurlarencmeninde de; Suad Faik Paa, Doktor Lambiki Paa, Doktor Abidin Bey, Doktor Ali Galib Bey, Doktor Adnan Bey, Doktor Besim Umur Bey, Doktor Esad Bey, Doktor Akal Muhtar Bey, Doktor Kasm Azaleddin Bey, Doktor Kerim Sebati Bey, Mirliva Nazif Paa, Mhendis Esaduriyan Efendi gibi isimler yer alm t r. 1.b. Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Kolu Merkezi II. Me rutiyet sonrasOsmanltoplumunda kadnn sosyal hayattaki konumunu glendirmeye ynelik giri imler bir hayli arttngrmekteyiz. Kadnn sosyal hayattaki 43 konumunu artt rmaya ynelik yap lan giri imlerden biride OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Nizamnamesinde 2. ve 7. blmlerde belirtildi i zere cemiyete kadnlarnda ye olabilece i ve faaliyetlere i tirak edebilece idir. Bu madde uyarnca ba ta devlet adamlarnn aileleri olmak zere cemiyete ye olan hanmlar k sa srede cemiyet iin gerekle tirdikleri faaliyetlerle cemiyete olduka faydalolmu lard r. Kermesler, sergiler, toplant lar, ve hatta kapkapdolaarak yardm toplayan bu hanmlar zellikle Balkan sava larnda, Birinci Dnya Sava 'nda ve Milli Mcadele dneminde cemiyetin byk ykn omuzlam lard r5. Bu almalarn gerekle tirilmesini sa layan Hanmlar Merkezi'nin a lmasve hanmlarbyle bir almaya yneltmek iin ncelikli olarak st dzey devlet erknnn e leri, kzlar , karde ve anneleri bu organizasyon ierisinde yer alm lard r. Cemiyetin hanmlar kolu merkezinde u isimlerin yer aldngrmekteyiz. Pir Nisa Nimet Hanmefendi Mehmet Muhtar Paa Haremi Aye Hanmefendi Ziya Paa Haremi Selami Hanmefendi Ayandan Ahmet Rza Beyin Hem iresi Fatma Aliye Hanmefendi Ferik Faik Paa Haremi Suadiye Hanmefendi Mze Mdr Halil Bey Haremi Lil Hanmefendi Vahit Bey Haremi Madam Neomi Kalikyan Hanmefendi Doktor Diran Kalikyan Haremi Madam Doktor Zuayrus Paa Doktor Zuayrus Paa Haremi Madam Ohannes Kuyumciyan Paa Kuyumciyan Paa Haremi Madam smet Hanmefendi Yosef Razi Bey Kerimesi Madam Panceri Bey Nezihe Zeynep Hanmefendi Ziya Bey Kerimesi Veli Bey Haremi Saniyye Havva Hanmefendi Te rifat Mdr smail Bey Haremi Melike Hanmefendi Sami Paa Kerimesi Melike Hanmefendi M s rlHsn Bey Haremi Saffet Hanmefendi Rasih Beyin Haremi Macide Hanmefendi Umur Besim Bey Haremi Mahremah Hanmefendi Basri Bey Haremi Sabiha Galip Hanmefendi Doktor Ali Galib Bey Haremi Madam Doktor Akal Muhtar Bey Doktor Akal Muhtar Bey Haremi 5 Tepekaya, Muzaffer; Kaplan, Leyla; "Hilal-i Ahmer Hanmlar Merkezi'nin Kuruluu ve Faaliyetleri", Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, S. 10, Konya, 2003, s. 152 44 Saniye Hanmefendi Erkan-Harbiye Miralaylarnda Halil Bey Haremi Feyza Hanmefendi Ferid Paa Kerimesi Lil Hanmefendi Merhum SarPaa Haremi Sabiha Hanmefendi Merhum brahim Paa Kerimesi Fethiye Hanmefendi Re id Bey Haremi Naile Hamdi Hanmefendi Merhum Hamdi Bey Haremi Madam Estina Kumukerdan Efendi Madam Esaduryan Efendi Madam Manuk Ezeryan Efendi Ramire Hanmefendi Cemil Bey Haremi smini verdi imiz bu hanmlar tarafndan olu turulan OHAC Hanmlar Merkezine dare Heyeti olarak; Bakanla Pir Nisa Nimet Hanmefendi, kinci Bakanla Aye Hanmefendi ve Madam Doktor Zuayrus Paa, baktibelie Selami Hanmefendi, ktibelie Fatma Aliye Hanmefendi ve Suadiye Hanmefendi, Franszca ktibelie Lil Hanmefendi ngilizce ktibelie Madam Neomi Kalikyan Hanmefendi, veznedarla Madam Ohannes Kuyumciyan Paa, ktibe ve muhasebecilie Nezihe Zeynep Hanmefendi getirilirken heyete aza olarak ta Madam smet Hanmefendi ve Madam aniri Hanmefendiler seildiler. 2. OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyetinubeleri 19111913 y llararasnda OHAC kendisinden beklenenin tesinde bir baar gstererek nemli baar lara imza atm t r. Ancak Genel Merkezin oluumu ve Genel Merkez tarafndan yrtlen bu faaliyetlerin byk baargstermesine karn OHAC hala lke geneline sistemli bir ekilde yay lamamhatta birok yerde merkez ve ubelerini tekil edememi ti. Vilayetlerde kurulacak merkezler ile liva ve kazalarda kurulacak olanubeler ve bunlarn faaliyetleri hakknda da herhangi bir nizamnamede olu turulmam t 6. Merkez veubeler hakknda OHAC tarafndan yap lan ilk sistemli alma Rumi 1329 senesinde tekil eden Genel Meclis tarafndan yap lm t r. Bu tarihlerde lke genelinde 6 OHAC Salnamesi 1340; s. 270 45 cemiyete ba lfaaliyet gsteren ubeler a lmasve faaliyet alnnn geni letilmesi planlanm t r7. 2.a. Yurtinde A lanubeler OHAC, II. Me rutiyet dneminde yeniden yap lanma srecine girer girmez faaliyet alanntm lke geneline yayarak tekilatve yardm kampanyalarn stanbul ile sn rl olmaktan karmak iin yurt iindeubelerin a lmasna karar verildi. A lan ubelerden ilki zmir ubesi'dir8. 28 Ekim 1911 (Rumi; Fi 15 Te rin-i Evvel 329) tarihinde kurulmuolan ubenin Bakanlk grevini Yusuf At f Efendi, ikinci bakanlnda Doktor Mustafa Anur Bey stlenmi tir. Ayrca veznedarlnMustafa Bak Efendinin, ktipli ini de Diyojen Efendinin yaptubede aza olarak ta Ali Nazmi Bey, Evliya zade Refik Bey, Diran Enan Efendi, Doktor kr Bey, Doktor ahap S tkEfendi, Doktor Yuvanuvi Efendi, Nikolki urkcuo lu Efendi, Murdahayi Lavi Efendi grev alm lard r. zmir OHAC Merkezinin bu dnemdeki toplam ye say s75'e ula rken; ayny l toplanan yardm miktar , 3.525 Osmanl Lirasd r. Bu parann 3.358 OsmanlLirasmerkeze gnderilmi tir. 166 OsmanlLirasise e itli masraflarn kar lanmas iin kasada b rak lm t r. Bir dier merkez ise OHAC Bursa Merkezi'dir. 9 Kasm 1912 (Rumi; 27 Te rin-i Evvel 1328) tarihinde kurulmuolan merkezin BakanlnOsman Nuri Bey, ikinci BakanlCelaleddin Bey (Vilayet Shhiye Mdr), veznedarlHamdi Bey (Ziraat Mfetti i), ktipli i Mehileddin Baha Bey yaparken aza olarak ta Sami Bey (Vilayet Mektebi Sultani Mdr), Hd r Bey (Ziraat Mdr),ebemaniyan Karinik Efendi, Malaksat Efendi (Hastane operatr), HacSabri Efendi (E raftan),kr Bey (Mlkiye Eczac larndan), Zarih Efendiler grev alm t r. Bu dnemde Bursa ubesi tarafndan toplanan yardm miktar ; 26.003 OsmanlLirasiken bunun 25.035 OsmanlLirasmerkeze gnderilmi , ube kasasnda 968 OsmanlLira b rak lm t r9. Hanya Merkezi (Girit); 16 ubat 1912 (Rumi; 3 ubat 1327) tarihinde kurulmu tur. Bakanlk grevini emsi Dedezade emseddin Efendi, ikinci BakanlBedri Beyzade brahim Bey, veznedarlk grevini Salih Aazade BaliBey Veznedar Muavinli ini Salih 7 OHAC Salnamesi 1340; s. 271 8 OHAC Salnamesi 1340, s. 270 9 OHAC Salnamesi 1340, s. 271 46 Aazade Akif Bey, ktipli i ise Mehmet Macit Bey stlenmi tir. Hanya merkezinin azalar ise u isimlerden olumaktayd . Mustafa Tevfik Bey, Arnavut o lu brahim Fevzi Efendi Cemali Efendizade Mehmet Zihni Bey, DerviBeyzade Kadri Efendi, Kavalarzade Ali Bey Timurcuzade Ahmet Mercan Efendi, Luluzzade Ali Nazmi Bey. Toplam ye say s37 olan ubenin kurulduu 1912 y litibariyle toplanan yardm miktar ; 14.966 kuru tur. Bunun tamammerkeze gnderilmi tir10. Trabzon ubesi; Aralk/Ocak 1911/1912 (Rumi; Kanun-u Evvel 1327) tarihlerinde kurulmu tur. Bu merkez hakknda ayrnt lbilgi bulunmamaktad r. ye say s400 olan ubenin kurulduu 1912 y litibariyle topladyardm miktar74.300 kuruolup, bunun 73.932 kuruunu merkeze gndermi tir11. Atalar ubesi (Mersin); 9 Ekim 1912 (Rumi; 26 Eyll 1328) tarihinde kurulmu tur. Bakan Abbas Paa, kinci Bakan ve veznedar Tahir Feyzi Bey, ktip smail HakkBeyin yans ra ubede aza olarak arBey (Bakteriyolog), Leon Demirci Bayan Efendi, Enastas S tkEfendi, Karabet Safriyan Efendi, Petraki Kalge o lu Ondi Efendi (DiDoktoru) grev alm lard r. ubenin toplam ye say s178'dir. Kurulduu 1912 y litibariyle toplanan yardm miktar76.108 kuru tur. Toplanan bu yardmlarn 67.219 kuruu merkeze gnderilirken y l sonundaube kasasnda 4589 kurudaha bulunmaktayd 12. Ayastefanos Makri Ky Hanmlarubesi (Bak rky); isminden de anla lacazere OHAC hanmlar kolunun olu turduu bir ubedir. 24 Haziran 1912 (Rumi 11 Haziran 1328) tarihinde kurulmuolanubenin Bakanlk grevini Fatma Raziye Hanmefendi stlenirken, Zeynep Hanm, Adeviye Hanm, Melek Hanm, Madam stavri, Kerime Hanm, Hrmz Hanmlarda aza olarak grev alm lard r. ubenin toplam ye say sAyastefanos'ta 142, Makri Ky'de 158 olup, kurulduu 1912 y litibariyle topladyardm miktar ; 22.117 kuru tur. Y l sonu itibariyle bu miktarn tamamnmerkeze gndermi tir13. Kadky ubesi; 14 Mart 1912 (Rumi; 1 Mart 1328) tarihinde kurulmu tur. ehzade Selahattin Efendi ubenin Fahri Bakanolmu tur. Bakanlk grevi Nail Beyefendi (Eski Maliye Naz r ) tarafndan ifa edilmiolup, veznedarlk grevi Huyan Efendi (DiDoktoru) 10 OHAC Salnamesi 1340, s. 273 11 OHAC Salnamesi 1340, s. 274 12 OHAC Salnamesi 1340, s. 275 13 OHAC Salnamesi 1340, s. 275-276 47 ktiplik ise Tevfik Amir Bey tarafndan yrtlm tr. ubede aza olarak Operatr Doktor Fuad Perya Paa, Cemil Paa, Salih Cimcoz Bey, Doktor Arif Paa, Moralzade Selahattin Ali Bey grev alm lard r. Toplam ye say s70'dir. 1912 y litibariyle toplanan yardm miktar 7.463 kuruolup bunun 5.368 kuruu merkeze gnderilmi tir14. Erenky ve Gztepe ubesi ( zmir); 20 Ekim 1912 (Rumi; 7 Te rin-i Evvel 1328) tarihinde kurulmu tur. Bakan Ziya Paa (Eski Dahiliye Naz r ), kinci Bakan Memduh Bey (Eski Adliye Naz r ), veznedar Behet Bey, ktip HacNuri Bey grev alm t r. Bu ki ilerin yans ra cemiyette aza olarak Mecid Bey, Hafz Hseyin Paa, shak Cevdet Paa, Hac Aziz Bey Emrah Efendi, Ramiz Bey, Galip Paa, Tevfik Bey, Guadis Efendi, Kerakin Efendi grev alm t r. Toplam ye say s205 olup 1912 y litibariyle toplanan yardm miktar14.294 kuru tur. Merkeze gnderilen yardm miktar ise 14.168 kuru tur15. znik ubesi; 10 Kasm 1912 (Rumi; 28 Te rin-i Evvel 1328) tarihinde kurulmu tur. ubenin BakanlnE raf-Rumi Dergheyhieyh Esad Efendi yrtrken aza olarak ta Umur Efendi (Belediye Reisi), smail HakkEfendi, Halilbrahim Efendi, Umur Latif Efendi Ali Osman Efendi, Mehmet Efendi, Sefer Beyler grev alm lard r. Toplam ye say s52'dir. Merkeze gnderilen yardm miktar2.319 kuru tur16. Ktahyaubesi; 14 Aralk 1912 (Rumi; 1 Kanun-u Evvel 1328) tarihinde kurulmu tur. BakanlnAhmet Hulusi Efendi, veznedarlnNuri Efendi, ktipli ini Bekir Beyin yapmolduu ubede aza olarak; Hafz Hsn Efendi, Ali Bey, Rd Bey, Seyid Efendi Umran Beyler grev alm lard r. Merkeze gnderilen yardm miktar1.429 kuru tur17. Bodrumubesi; 26 Ekim 1912 (Rumi; 13 Te rin-i Evvel 1328) tarihinde kurulmu tur. Bakanlk grevini Safvet Adil Bey (Belediye Tabibi) stlenirken ubede aza olarak; Faik Bey (Rsumat muayene memuru), Merker Efendi (Belediye Eczac s ), Avni Efendi, brahim Efendi, R fat Bey (Mal Mdr), Ahmet Hamdi Bey grev alm lard r. ubenin katipli ini Ahmet Efendi (Tahrirat Katibi) yapm t r. 1912 y litibariyle toplanan yardm miktar ; 5.245 kuru tur ve bunun tamammerkeze aktar lm t r18. 14 OHAC Salnamesi 1340, s. 276 15 OHAC Salnamesi 1340, s. 277 16 OHAC Salnamesi 1340, s. 279 17 OHAC Salnamesi 1340, s. 278 18 OHAC Salnamesi 1340, s. 280 48 Kemaliyeubesi (Erzincan); 1912 senesinde kurulmu tur. BakanlnBelde Mfts HacMehmet Safi Efendinin yaptubede aza olarak Yorganczade Kamil Bey, brahim Hilmi Efendi, Ahmet Kemal Efendi, Andriko Efendi, Corci Efendi grev alm t r. 1912 y l itibariyle toplanan yardm miktar ; 474 kuruolup tamammerkeze gnderilmi tir. Maka Kazasubesi (Trabzon); 26 Mart 1912 (Rumi 13 Mart 1328) tarihinde kurulmu tur. BakanlnHseyin Hilmi Efendinin yaptubenin toplam ye say s 426'd r. 1912 y litibariyle toplanan yardm miktar ; 18.726 kuruolup bunun tamam merkeze gnderilmi tir. Atina19 Kazasubesi (Rize); 14 Mart 1912 (Rumi; 1 Mart 1328) tarihinde kurulmu tur. Bakanlk grevini Paazade Sabit Efendinin yaptubenin, veznedarln Ahmet Fahri Efendi, ktipli ini Sifzade Osman Efendi yaparken, aza olarak ta Paazade Arif Efendi ve Mustafa Efendi grev alm lard r. Toplam ye say s138 olan ubenin 1912 y l itibariyle toplamolduu yardm miktar9.298 kuruolup bunun 9.000 kuruu ayny l ierisinde merkeze gnderilmi tir. 2.b. Yurtdnda A lanubeler e itli Avrupa bakentlerinde o lkede yaayan Osmanlvatanda lartarafndan OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyetine yardm amalalmalar yap lmhatta bunlarn daha dzenli olabilmesi iin bu almalar dernek stats altnda birle tirilerek toplu giri imler haline dn trlm tr. Ancak bunlar bamsz birer dernek ya da OHACubesi de illerdir. Sadece cemiyete yardm toplayan heyetlerdir. Bunun yans ra Mslman lkelerde de Hilal-i Ahmer Cemiyetleri kurulmubunlardan da Osmanllkesine yardmlar gnderilmi tir. Bu meyanda Hindistan Hilal-i Ahmer Cemiyeti ba ta olmak zere M s r, Gney Afrika, Bosna Hersek Hilal-i Ahmer Cemiyetleri OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyetine yardmlarda bulunmu lard r. Yine OHAC'n kuruluy llarnda Paris sefiri R fat Paa ve e inin almalar sayesinde Paris'ten de nemli yardmlar alnm t r20. 19 Atina( ); Eriboz S., Trabzon, Lazistan Bugn ki Rize-Pazar- le blgesi, ayrnt lbilgi iin bkz. ALBAYRAK, Nuri; OsmanlYer AdlarSzl, Tarih VakfYurt Yaynlar , stanbul, 2001,s. 12 20 OHAC Salnmesi 1340; s. 283 49 Yurt dnda kurulan OHAC temsilcilikleri hakknda detaylbilgiler bulunmamakla birlikte bu temsilciliklerin sistemli ve dzenli kurulu lar olmadklarbilinmektedir. Bu temsilcilikler yalnzca savazamanlarnda OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti nezdinde OsmanlDevletine yardm toplamak amacyla tekil edilmikomisyonlardan ibarettir. Yurt dnda olu turulan bu temsilciliklerden Saray Bosna'da olu turulan Saray Bosna Hilal-i Ahmer Cemiyeti Trablusgarp savaesnasnda tek bana 300,000 kuru(10,000 lira kadar) yardm toplayarak Dersaadette bulunan Hilal-i Ahmer Merkezine gndermi lerdir. Balkan Sava laresnasnda da Saray Bosna'da ve Hersek'te encmenler olu turularak yardm kampanyalarba lat ld . Saray Bosna'da tekil edilen encmen arasnda Bakan HacSalih Efendi, ktip Sarazade Mehmet Tayip Efendi, aza olarak ta HacMehmet Efendi, HacAbdi Efendi, Asm Aa, Abdi Aa gibi isimler yer alm lard r21. 3. HLAL-AHMER CEMYETMUHASEBES 3.a. 1912 Y lna Kadar Hilal-i Ahmer Cemiyeti Muhasebesi OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti II. Me rutiyet dneminde yeniden yap lanma almalariine girdi inde muhasebe alannda da yeniden yap lanma almalarna girimi ve bu tarihe kadar sistemli bir bilno olu turmayan ve hesaplarnkayda geirmeyen cemiyet bu tarihten itibaren sistemli bilnolar olu turmaya ba lam t r. Cenevre Szlemesi imzalanmve cemiyetin lkemizde de kurulacana dair szler verilmiolsa da, 18771878 OsmanlRus Sava(93 Harbi) patlak veren kadar herhangi bir faaliyet gsterilmemi tir. Cemiyetin faydalarilk defa S rbistan 1876 tarihinde Osmanl Devletine savailan etti i dnemde anla ld . Bu sava ta S rp ordusu Salib-i Ahmer heyetleri tarafndan srekli yardm al rken OsmanlCenevre szlemesinde kurmaytaahht etti i cemiyeti kurmadiin yardm alamam t r22. 93 Harbi esnasnda cemiyetin faaliyete geti i duyurulmuolsa da, cemiyet ve bir y llk faaliyetten sonra defterlerini kapayarak yeniden sessizlie brnm tr. Savasonrasnda OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti'nden geriye OsmanlBankasndaki hesabnda kalan ve savaesnasnda toplamolduu 70.000 lira yardmdan baka birey kalmam t r. 21 OHAC Salnmesi 1340; s. 284 22 Ahmet Midhat Efendi, Hilal-i Ahmer - Cemiyetinsaniyenin Tarihi, K rk Anbar Matbaas , stanbul, 1879, s. 71 50 24 May s 1897 tarihinde OsmanlYunan savaesnasnda yeniden greve ba layan OHAC OsmanlBankasnda byk bir sermayesi bulunmadiin hemen lke genelinde byk bir yardm kampanyasba latm t r. Bu yardm kampanyasneticesinde toplanan paralarla cemiyet iki hasta ve yaralvapuru kiralambunun yans rada orduya ila ve dier sa lk gerelerini tedarik etmi tir. Savasonrasnda faaliyetlerini yeniden durduran cemiyet bu defa OsmanlBankasnda 10.000 lira kadar bir sermaye b rakm t r. II. Me rutiyet dneminde cemiyet yeniden yap lanma almalarna giri ti inde OsmanlBankasnda 11,521 lira sermayesi bulunmaktayd . Bu sermayeye Hariciye Naz r R fat Paann e inin dzenlemiolduu sergi gibi faaliyetler neticesinde 3286 lira daha eklenmi ti. 14,807 Osmanl lirasnbulan bu sermayeye eski cemiyet hesabndaki 1127 lirada eklenince cemiyetin II. Me rutiyet dnemi yeniden yap lanmasesnasndaki toplam sermayesinin 15935 liraya ula tngrmekteyiz23. 1911 y lnda srdrlen almalarla 68,388 lira batopland . Ayny l ierisinde bu parann 41,187 lirassarf edildi. Sene sonunda bankada 41,841 Osmanlliraskalm t . Genel Meclis bu parann 30,000 lirasn hastane ve ambar gibi gerekli yat rmlarda kullanmancak ayny ln eyll ayna gelindi inde Osmanllkesinde seferberlik ilanna mteakip yardmlar neticesinde cemiyetin Osmanl Bankasnda bulunan toplam sermayesi 70,000 liraygemi ti24. 3.b. OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyetinin lk Dzenli Mali Kay tlar OHAC Genel Merkezi'nin 1912 y lnn hesaplarna dair 1913 y lOHAC Genel Meclisine sunmuolduu hesap izelgesinde cemiyetin gelirlerinin nerelerden elde edildi i ile bunlarn hangi bankalarda ne miktarda saklandveya ne gibi yat rmlar yap ld hakknda bilgi verilmekteydi. Bu bilgilernda cemiyete 1913 y lba larna kadar yap lan yardmlarn 43,934,383 kuru olduunu grmekteyiz. Cemiyetin OsmanlBankasnda bulunun hesaplarnda ki nakdi toplam ise 25,246,064 kuru tur. 23 OHAC Salnamesi 1340; s. 307 24 Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den K z lay'a; Ankara, 2000. s. 42 51 PARA KURU Geen Y ldan Devreden Sermaye 125 8,226,448 1328 Senesinde Toplanan Yardmlar 75 35,068,701 Muhtelif Gelirler 125 10,970 Faiz 628,162 Yekn 43,934,383 PARA KURU 1 Mart 1329 (Miladi 14 Mart 1913) tarihinde sandk mevcudu 36,167 OsmanlBankasnda Depo Hesab 14,224,379 OsmanlBankasnda Cari Hesap 625 11,021,685 care Pe inat 54,000 Zeytinburnu'nda Arsa 25 82,529 Kad rga Barakalar 113,000 Hastanelere Avans 875 1,485,345 Medyunlar Hesab-Umumisi 625 419,254 Bingazi Heyet-i Shhiye 358,500 Trablusgarp Heyet-i Shhiyesi 50 1,952,232 Mesarif-i dare 50 388,637 Mesarif-imdadiye-i Umumiye 625 13,788,556 Yekn 43,934,383 OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti'ne yap lan yardmlar ana ba lk altnda toplamak mmkndr. Bu yardmlar; 1) OsmanlSn rlarierisinde toplanan yardmlar. 2) Mslman lkelerden gelen yardmlar. 3) Yabanclkelerden gelen yardmlar. 52 Genel Merkez aklamolduu bu bilno ierisinde 60,290 Osmanl lirasnbulan ve kendisine Osmanllkesinden yap lan bu yardmlarn listesini de OHAC Genel Merkezine sunmu tur25 .erisinde en fazla yardmcemiyetin merkezi olan ve aynzamanda devletinde merkezi olan stanbul'dan gelmi tir. Cemiyete dnemin nde gelen btn devlet adamlarnn ye olduunu ve aktif bir biimde grev aldklarndnrsek en fazla yardmnda stanbul'dan gelmiolmaspek fazla a rtcolmayacakt r. lk dzenli muhasebe kay tlarnn olu turulduu 1912 y lna kadar stanbul Genel Merkezinin toplamolduu yardm 16,023 OsmanlLirasd r. Yardm listesinde OHAC stanbul Genel Merkezini, 6,014 OsmanlLiras yardm toplayarak stanbul Hanmlar Merkezi takip etmi tir. Grld gibi stanbul toplamda 22,037 OsmanlLirasyardmla cemiyet iin faal biimde al ldnn gstergesi olmu tur. stanbul'u; 5,123 OsmanlLirasyardmla Konya, 3,894 OsmanlLirasyardmla Trabzon, 3,579 OsmanlLirasyardmla zmir, 3,556 OsmanlLirasyardmla Sivas, 3,310 OsmanlLirasyardmla Mamuratl-Aziz takip etmektedir. OHAC'a gelen yardmlarn en nemli k smnMslman lkelerden gelen yardmlar tekil etmektedir. 321,807 Osmanllirasnbulan bu yardmlara 28.800 liraybulan vengiliz bankalararac lyla adres belirtilmeden gelen yardmlarda eklendi i zaman Mslman lkelerden gelen bu yardmlarn toplam350,607 Osmanllirasnbulmaktad r. Adres belirtilmeden gelen bu yardmlarn Hindistan Mslmanlar tarafndan gnderildi i zannedilmektedir. Resmi kay tlara gre Hindistan Mslmanlarnn gnderdi i 157,044 OsmanlLirasyardm OsmanlHilal-i Ahmer'ine yap lan en byk d yardmd r. HindistanlMslmanlar ; 19,464 OsmanlLirasyardmla Rusya Mslmanlar , 13,804 OsmanlLirasyardmla Cezayir ve 13,211 OsmanlLirasyardmla Afrika Mslmanlar takip etmi tir. Daha sonraki blmlerde bahsedildi i zere dnyann drt bir yannda yaayan Mslmanlar Osmanlnn girmiolduu sava larsiyasi oluumlu sava lar olarak idrak etmiyorlard . Osmanlhilafetin merkeziydi ve birok Mslman Osmanlnn girdi i sava lar slamiyet ve H ristiyanlk arasndaki savan bir tezahr olarak kabul ediyorlard . Bu nedenle Osmanlordusuna ve devletine yardm iin bu kadar byk yardm kampanyalar dzenleniyordu. OHAC'a yap lan yardmlarn son blmn yabancdevletlerden gelen yardmlar olarak belirtebiliriz. 14308 Osmanllirasnbulan bu yardmlar deerlendirilirken atlanmams 25 EK1. Bkz. OHAC Salnamesi 1340; s. 311 53 gereken bir noktada bu yardmlarn yap lddnemde bu lkelerin Mslman smrgelere sahip olduklarve bu Mslman smrgelerden yap lan yardmlarnda o lke adna hesaplara gemiolduudur. Bu durumda yardmn tamamnn o lkeden mi yoksa sahip olduu Mslman smrgelerden mi olduu tam olarak belli de ildir. OsmanlHilal-i Ahmer'ine en fazla yardm4.676 OsmanlLirasyla Almanya yaparken Almanya'y ; 3.866 OsmanlLiras yardmla Avusturya Macaristan, 2.038 OsmanlLirasyardmla ngiltere takip etmi tir. NC BLM TRABLUSGARP VE BALKAN SAVALARINDA HLAL-AHMER CEMYET FAALYETLERVE TEKLATLANMASI 1. Trablusgarp savave cemiyetin faaliyetleri 1.a. Trablusgarp Savancesi Genel Durum ve Savan Ba lamas 18. yzy lda Avrupa'da hzlbir sanayileme ve smrge hareketi ba lam t . 19. yzy la gelindi inde ise bu smrge yarndan bazdevletler kazanlkmsa da talya ve Almanya gibi milli birli ini ge tamamlayan devletler iin bu durum hite hosay lmazdve de imeliydi. Bu dzeni bozma yolunda admlar atmak iinde ikisinin de beklemeye niyetleri yoktu. Osmanldevleti ise 19. yzy lda srekli olarak biryandan i isyanlarla biryandan da uzun sren srekli ykm ve kayp getiren sava larla uramaktayd . 1881 tarihinde ngiltere'nin M s r'igal etmesinin ardndan 1882 tarihinde de Franszlar Cezayir ve Tunus'u igal etmibuda talyanlarn Osmanlnn Kuzey Afrika'daki uzak topraklarna gz dikmesine neden olmu tu. Deniz a rbir imparatorluk kurmayhayal eden bir devlet iin eski Roma imparatorluunu yeniden canland rmayhayal eden ve kendini o imparatorluun yegane varisi gren bir devlet iin bu politika pektea lacak bir atak say lmazd . talya'nn Trablusgarp'la ilgilenme planlarzellikle 1890 y lnda Francesco Crispi'nin babakanldneminde ba lad . Ancak Francesco Crispi babakanlk koltuunu terk etmek zorunda kalnca bu politika sekteye urayarak 20 y lyakn bir sre gecikti. 1898 y lnda ngiltere ve Fransa arasnda, Kuzey Afrika'daki smrgelerin paylam yznden kan Faoda Olayndan iyi yararlanan talya, ngiltere ve Fransa nezdinde Trablus'un kendine b rak lmasnkabul ettirdi. Ancak talya aradnc deste i Almanya'dan bulamam t . Yinede 27 Eyll 1911 tarihinde talyanlar Osmanlya bir ltimatom vererek Trablus'un kendilerine verilmesini istedi ve ardndan Almanya, ngiltere ve Fransa'nn deste i ile Osmanlya savaat 1. 1 Doanay, Rahmi; Akses, Erdal; Trkiye Cumhuriyeti Tarihi ve Atatrk lkeleri, Elaz , 2006, s. 49 55 1.b. Trablusgarp SavaBa ladnda Cemiyetin Genel Durumu Yukarda da de indi imiz gibi cemiyetin as l kuruluunu II. Me rutiyet dnemiyle birlikte yaanan yeniden yap lanma dneminde gereklemi tir. Ancak takdir edilece i gibi yap lanmann sa lanmasve tekilatn tam olarak oturtulabilmesi yle k sa srede gerekleebilecek bir olay de ildir. Trablusgarp savaba ladesnada OsmanlDevletinin iinde bulunduu g durumlar hayather alanda etkilemekteydi. lke iinde yaanan siyasi krizler ve srekli sava lar ekonomiyi fel noktasna getirmi ti. Ekonomide yaanan bu kt gidiister istemez Osmanllkesindeki btn kurumlarda etkilemekteydi. OHAC'n bu tarihlerde OsmanlBankasnda bulunan toplam sermayesi on bebin liraya yaknd . Bunun yans ra cemiyetin ihtiyalarnkar layabilmesi iin gerekli ara ve malzemeleri de yok denecek kadar azd . Bunda cemiyetin bu gne kadar srekli olarak alamaynn byk etkileri vard . Daha nceki blmlerde de belirtti imiz gibi II. Me rutiyet ncesinde cemiyete gerekli nem verilmemibundan dolayda cemiyet sadece ihtiya annda greve ar lan ve daha sonrasnda grevi biter bitmez defterlerini kapayarak inzivaya ekilen bir grnm arz etmekteydi. Bu durum II. Me rutiyetle birlikte de imeye ba ladysa da amalanan temel yap lanma sreci henz gereklememi ti. te Trablusgarp savabyle bir durumda vuku buldu. Osmanldevletinin bu dnemde Trablusgarp'savunacak yeterli gc yoktu. Blgede sadece 1200 dolaynda askeri bulunan Osmanl larn blgeye yardm gnderme imknlarda bulunmuyordu. Akdeniz'de konu lanan talyan donanmasve M s r'igal eden ngiliz kuvvetleri nedeniyle blgeye karadan ve denizden ulam mmkn grnmyordu. Devletin sava la ilgili tek umudu yerel halkn talyanlara destek vermemesi ve blgeye kaak yollardan gidecek olan subaylarn gayretli almalarolacakt . talyanlarn ilk taarruzlaresnasnda kyeridinde yer alan blgeler terk edilerek ierlere doru bir ekilme hareketi yaanm t . te bu ekilme OHAC iin byk bir kaypt . nk bu ekilme esnasnda shhiye iin gerekli btn alet edevat ve sa lk malzemeleri buralarda terk edilmi . Bundan dolaysavan ileriki dnemlerinde byk oranda sa lk malzemesi sknt sekilmi ti. OHAC bir yandan lke iinde yardm ve sa lk heyetleri tekil etmeye ve bunlar savablgesine intikal ettirmeye al rken bir yandan da lke iinde ve dnda yardm 56 kampanyalardzenleyerek sknt larnamaya alyordu. Bu dnemde Hindistan, Bosna Gney Afrika gibi Mslman halklarn yaadblgelerden OsmanlDevletine yardmlar akmaya ba lam t . Resim 17; Trablusgarp Savaesnasnda Derne Cephesi Hilal-i Ahmer Hastanesinde tedavi gren Derne Cephesi KumandanKurmay BinbaMustafa Kemal (Atatrk); "Hilal-i Ahmer Hastanesinde Bir Binba", Trk K z lay , S. 1, Ankara, Ocak-ubat 2006, s. 38 Cemiyet 20 Ekim 1911 (Rumi; 7 Te rin-i Evvel 1327) tarihinde toplanan Genel Merkez tarafndan blgeye sa lk ekipleri gnderilmesini kararla t rd . Trablusgarp Homs ve Bingazi olmak zere sa lk heyeti gnderilmesi kararla t r ld . Trablusgarp'a gnderilecek ilk heyet 6 doktor ve on behastabakcdan oluacakt . Ayrca bu heyetin ihtiyalarnn kar lanabilmesi iinde bebin lira tahsis edilecekti. Trablusgarp'a gnderilecek olan heyetin banda genel Merkez azalarndan ve aynzamanda Tp Fakltesi retim yelerinden Doktor Kerim Sebati Bey bulunacakt . Bu Heyetin yapacaalmalar OHAC tarihi a sndan olduka nemlidir. nk OHAC'n tarihinde vermiolduu ilk byk snav Trablusgarp savad r2. Bu byk snava ba landnda cemiyetin yeniden yap lanmas tamamlanmam t . Bu nedenle Kerim Sebati Bey Paris'e geerek savablgesinde ihtiya 2 "Hilal-i Ahmer Hastanesinde Bir Binba", Trk Kz lay , S. 1, Ankara, Ocak-ubat 2006, s. 3839 57 duyacaklarbazihtiyalarAvrupa'dan temin etmeye al t . Burada Besim Umur Paa ile buluarak ihtiyalarn byk k smntemin ettiler. Kerim Sebati Bey buradan da Marsilya'ya geti. Burada dier heyet yeleriyle buluan bakan 200 kolilik malzemeyle birlikte Transatlantik vapuru ile Aziziye'ye do ru yola kt lar. 1.c. Savaesnasnda cemiyetin faaliyetleri ve kar la lan glkler Cemiyet gelen yardmlarla savablgesinde ilk etapta sa lk ekibi gnderdi. Bu sa lk ekiplerinin ilki Trablusgarp'a ikincisi Homs'a ncs ise Bingazi'ye gnderildi. Bu dnemde Osmanlhazinesi tamamen boalmolsa gerek ki bakanlar kurulu kararile cemiyete gnderilen yardmlarn tamamnn bankada bloke edilmesi ve bir miktarnn cemiyete verilmesi kararla t r ld 3. Bunun yans ra imzalanm olan Cenevre mukavelesi gere i btn Salib-i Ahmer'lerin OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyetine ve Osmanlordusuna yardm etmeleri gerekmekteydi. Ancak talya'nn blgeye sald rmasna icazet veren devletler ve onlara ba l Salib-i Ahmer cemiyetleri Osmanlya yap lacak yardmlarda ok a r davranmaktayd . 20 Ekim 1911 tarihinde alnan kararla savablgesine gnderilmesi planlanan shhiye heyetlerinden ilki yukarda da de indi imiz zere yola kmadan nce Paris'e giderek burada cemiyet iin yardm toplam t r. Bunu yaparken hi phesiz Fransa'nn OsmanlDevletini destekleyen tutumuna gveniyordu. nk yukarda da k saca de indi imiz zere devletler siyasi tav rlarnbu yardm cemiyetlerine de yans tmakta gecikmemi lerdi. Beklenen olmu ve savablgesine gidecek bu ilk heyete OsmanlDevletinin imzalamolduu Cenevre Szlemesi gere i ve Cenevre Konferansnn belirlemiolduu her ekilde tarafszlk ve yardm ilkesi gere ince Fransa tarafndan bu ilk heyete yardm yap lm t r. Bu heyetin ilk faaliyeti sekizer yatakl13 ad r olu turmasolmu tur4. Heyet bunun hemen akabinde Aziziye'de 160 yataklilk hastanesini at . Bu hastane etrafna kurulan ad rlarla kapasite art r lmaya al ld . Kerim Sebati Beyin Hilal-i Ahmer'in blgeye geldi inde kar la tmanzara ve yap lan ilk icraatlara ynelik yazmolduu rapor gerekten iler ac sd r. Kerim Sebati Beyin raporunda yazdklarna bak l rsa blgeye i tirak 3 Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 54 4 OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi; Amed Matbaas , stanbul, 1340, s. 97 58 ettiklerinde shhi tesisat adna hibir ara ve gere bulunmadgibi ok basit mdahaleleri yapacak tesisat bile yoktu. Kangren olmuel ve ayaklarn kesiminde kullan lacak adi bir testere dahi bulunmamaktayd . Grlen lzum zerine Aziziye'de bir okul binasnn hastaneye evrilmesi sonucu faaliyete ba layan bu ilk Hilal-i Ahmer hastanesi kurulur kurulmaz iki gnde yz hastay tedavi etmi ti. Resim 18; Trablusgarp Sava 'nda Aziziye Mdafaassrasnda kurulan Aziziye'deki Hilal-i Ahmer adrlar ; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi;,stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 98 Cemiyetin savablgesinde kurmuolduu bu ilk hastanesinde grev yapan alt doktor bulunmaktayd . Daha sonra bu doktorlara Paris'ten gnll gelen bedoktor daha eklendi. Hastanede; Hastane Reisi olarak Kerim Sebati Bey; doktor olarak, Dr. Ltfi, Dr. smail, Dr. Abdsselam, Dr. Ziya, Dr. Ali Saib grev al rken, eczacolarak Subhi Bey muhasebeci olarak Subhi Bey grev alm t r. bunlarn dnda hastanede grev alan dier sa lk lar ve hasta bakc larda mevcuttu. Hilal-i Ahmer bunun hemen akabinde doktoru olan kaza merkezlerine gerekli sa lk ekipmanlarngndererek buradaki hasta ve yaral larn tedavisini yerinde mmkn k lmak iin gerekli almalaryapt . kinci olarak ta cephede yararlanan askerlerin hastaneye nakilleri iin teskereciler adaltnda sedyeci ekipleri kurdu. Cemiyet ok faydasgrlen bu sedyeci ekiplerinde grev alanlara aylk on frak ve savagnleri iinde hariten iki frank deyecekti. 59 Resim 19; Trablusgarp Sava 'nda Aziziye Mdafaasnda grev yapan ve cepheden Hilal-i Ahmer sa lk adrlarna hasta ve yaraltayan Hilal-i Ahmer sedyecileri (teskereciler); OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 99 Savan uzamasve sren kanlatmalar neticesinde Aziziye'ye gnderilmiolan heyet yetersiz kald . Bunun zerine Aralk 1911 tarihinde Doktor Emin Beyin bakanlnda doktor ve hastabakc lardan oluan 29 ki ilik bir heyetin blgeye intikal ettirilmesi kararla t r ld . Heyet savablgesine hareket etmeden nce sa lk ekipmaneksikliklerini tamamlamak amacyla bir gurubu nden Paris'e gnderdi. Daha sonra btn ekip Marsilya'da birleerek 17 Ocak 1912 (4 Kanun-u Sani 1327) tarihinde Fransz Tuvairketinin Manuba vapuruyla Tunus'a hareket ettiler. Salib-i Ahmer cemiyetine bu ekip hakknda daha nce bilgi verilmiolmasna ve cemiyet yelerinin zerlerinde OHAC yesi olduklarna dair kimlik kartlarbulunmasna ramen yinede talyan deniz kuvvetleri tarafndan tutuklanarak esir statsnde Kagliari ( )ehrine gtrldler5. talyanlarn yapmolduklarbu hareket ilk gnden beri savaalannda yaralanan ve hastalanan askerlere hibir ayrm gzetmeksizin yardm eli uzatmak amacngden ve bu amala imzalanan Cenevre Szlemesine tamamen ayk rbir harekettir. Ancak daha ncede vurguladmz gibi bu szleme ve bu cemiyetler her ne kadar kuruluamacitibariyle devletler st birer kurum olsalar da ba lbulunduklardevletin siyasi duruu bu cemiyetlerin hareket hzve kabiliyetini etkilemive bu cemiyet yelerine yap lan muamelelerde buna gre ekillenmi tir. rne in talyanlarn yapmolduu bu hareket yalnzca OHAC yelerine 5 OHAC Salnamesi 1340; s. 101 60 kard r. Ayngzerghta seyahat eden dier lkelerin Salib-i Ahmer Cemiyetlerine ait heyetler byle bir muameleye maruz kalmam lard r. Bunun yans ra bu talyanlar tarafndan yap lan son kt ve insanlk dhareket olmamdaha sonra yola kan dier OHAC heyetlerinden de esir muamelesi grenler olmu tur. talyanlar blgede gl bir Osmanl ordusu olmadnOsmanl larn bu blgeye karadan asker sevkyatyapamayacanbildikleri iin blgeye kaak yollardan giden subaylarn bu tr yollara bavurduu gerekesiyle bu davran larsergiliyor. Esir etti i cemiyet yelerini de mesleki snava tabi tutarak onlarn gerek bir sa lkmyoksa blgeye kaak yollardan giden subaylar molduklarnanlamaya alyordu. Nitekim Doktor Emin Bey ve heyeti de talyan doktorlar tarafndan mesleki bir snava tabi tutulmuheyettekilere sorulan mesleki bilgi sorularneticesinde OHAC heyetinde yer alanlarn gerekten shhiyeci olduklaranla lnca da talyan deniz kuvvetleri tarafndan Marsilya'ya iade olunmu lard r. Resim 20; Trablusgarp'ta Garyan blgesinde kurulan Garyan Hilal-i Ahmer Hastanesi adrlarnda bir kou ; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi:stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 103 talyanlarn yapmolduklarbu hareket uluslararasbir mesele haline gelmiOsmanl devleti 1912 y lnda Washington'da yap lan UluslararasSalib-i Ahmer Konferansnda Besim 61 mer Paa nezdinde durumu protesto ederek bunun Cenevre Szlemesiartlarna uymayan ve tamamen siyasi bir hareket olduunu belirmi tir6. talyanlar tarafndan serbest b rak lan OHAC heyeti Fransa'ya teslim edilmiburadan da Marsilya zerinden Tunus'a hareket etmi tir. Heyet ilk nce Tunus'a oradan da Sfaks yoluyla Aziziye'ye geti. Burada ki hastane ikmal edildikten sonra heyet Garyan'a geerek buradaki hastanenin dzenlenmesi i ine ba lad . Olu turulan bu ikinci hastanenin sa lk ekibinde; Bahekim Doktor Emin Bey, Doktor Ltf Bey, Doktor Aziz Bey, Doktor Sadettin Bey, Doktor Be ir Bey, Doktor Abdsselam Bey, Doktor Fuat Bey, EczacNazif Bey, Eczac Suphi Bey gibi isimler yer alyordu. Bu ki ilerin yans ra hastanede grev alan hastabakcve hademelerde bulunmaktayd . Garyan Hastanesi Mart 1912 tarihinde ba ladgrevini harbin sonuna kadar srdrmbu yedi aylk sre ierisinde toplam 503 yaralve hasta kabul etmi , bunlardan 474 tanesi tedavi edilerek taburcu edilirken 29 ki i vefat etmi tir7. talyan kuvvetleri, lkelerinin uluslar arasCenevre Szlemesini imzalamolmasna ramen yinede savas rasnda bu szlemenin artlarnihlal etmekten ekinmiyorlard . Cenevre szlemesi gere i UluslararasSalib-i Ahmer ve Hilal-i Ahmer sa lk ekiplerinin dokunulmazlve tarafszlmevcuttur. Bu nedenle savablgesinde hibir sald rya maruz b rak lamazla ve savaalanndaki yaral larn tedavisiyle megul olurlar. Ancak talyanlar, ilk nce sebepsiz yere ve ellerinde hibir kan tlaryokken Hilal-i Ahmer sa lk heyetini tutuklamve blgeye ulamasnengellemidaha sonrada imzalamolduklaruluslararas Cenevre szlemesine ayk rbir harekette daha bulunarak blgede kurulan bu Hilal-i Ahmer Hastane ve ad rlarnbombalam lard r. Cenevre ynetimince OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyetinin sembolnn hilal olmaskabul edilmive btn devletlere duyurulmuolmasna ramen talyanlar yinede OHAC hastane ve ad rlarnbombalamaktan geri durmam lard r. Aynhareketi ileriki y llarda II. Dnya Savanda Almanlar ve daha sora dier devletlerde tekrarlayacaklard r. 6 OHAC Salnamesi 1340; s. 102 7 OHAC Salnamesi 1340; s. 104 62 Resim 21; Trablusgarp'ta Homs blgesinde kurulan Hilal-i Ahmer Homs Seyyar Hastanesi; Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 106 OHAC tarafndan bin liraya ngiltere'den tedarik edilen ad r ve her trl sa lk malzemesiyle elli yataklk bir hastane takmyine deniz yoluyla Trablusgarp'a gnderilmi ti. Malzemeler Trablusgarp'a ula tktan sonra Homs'a sevk edildi. Bylece Homs'da da bir Sa lk ubesi tesis edilmioldu. Homs'da kurulan bu sa lk ubesine Doktor Rasim Ferit Beyin bakanlnda bir sa lk heyeti gnderildi. Heyet; heyet bakanDoktor Rasim Ferit Bey, Doktor Be ir Fuat Bey, EczacYunus Efendi ve beki ilik bir hastabakcgurubundan olumaktayd . Sa lk heyetinin gelmesiyle birlikte almalarna 25 Ocak 1912 tarihinde ba layan sa lk ubesi, almalarneticesinde savasonuna kadar 575 yaralve 212 hasta tedavi etmi tir. Ayrca faaliyet gsterdi i dnemde yerel halktan da 1000 kadar hastaytedavi etmi tir8. 8 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e.; s. 69 63 Resim 22; Trablusgarp'ta Garyan blgesinde kurulan Garyan Hilal-i Ahmer Hastanesi Sa lk Heyeti Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den K z lay'a; Ankara, 2000. s. 67 Trablusgarp'a gnderilen bir dier sa lk heyeti ise Doktor Arif Beyin bakanlnda Bingazi'ye gnderilen heyettir. Genel Merkezin almolduu karar dorultusunda Bingazi'ye M s r zerinden gemek iin 30 Kasm 1912 (Rumi; 17 Te rin-i Sani 1328) tarihinde skenderiye'ye hareket etmi tir. Heyet skenderiye'de M s r Hilal-i Ahmer'i tarafndan kar lanarak Kahire'ye gnderildi. O tarihlerde Kahire'de bulunan OHAC Genel Merkez azalarndan Esad Paa'nn yardmvesilesiyle bin lira sarf olunarak heyetin ihtiya duyacabtn sa lk malzemeleri temin edildi9. 312 deve ve 4 beygirden oluan byk kafile Bingazi genel komutannn emriyle Defne'de on yataklk birube kurarak Doktor hsan Beyin idaresine b rak ld . Heyetin geri kalanTobruk'a getiler ve El-Huderede'de hastaneyi kurdular. Bu hastane grev sresi boyunca 85 yaral , 200 hastaytedavi etmi250 ocukta snnet edilmi tir. Bu dnemde Trablusgarp'ta hizmet vermekte olan Hilal-i Ahmer hastanelerinden biri olan Derne Hilal-i Ahmer Hastanesi ileriki y llarda tm dnyann byk bir hayranlkla 9 OHAC Salnamesi 1340; s. 109 64 kendisini ve yaptklarnseyredece i ve o dnemde Derne'deark Kolordusu Komutanolan bir Binbaymisafir etmekteydi. Bu BinbaMustafa Kemal'di. 16 Ocak arpmalar esnasnda gznden yaralanan Mustafa Kemal ilk etapta k sa bir sre hastanede yattktan sonra tedavinin bitimini beklemeden grevinin bana dnmancak gzndeki yarann nksetmesi zerine tekrar hastaneye dnmek zorunda kalm t r10. Resim 23; 1912 Y lnda Derne Hilal-i Ahmer Hastanesinde Derne Cephesi KumandanKurmay Binba Mustafa Kemal (Atatrk); Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. s. 91 OHAC Trablusgarp'ta ilk ciddi snavnvermive bu snavdan alnnn akyla km t r. Yeniden yap lanma almalarnn henz tamamlanmadbir dnemde ba layan Trablusgarp savana OHAC haz rlksz yakalamasna ramen cemiyet kendisinden beklenmeyen bir aba sarf ederek btn imknszlklara ramen savablgesinde byk baargstermi tir. Blgeye gnderilen heyetler yalnzca yaralve hastalarn tedavisiyle ilgilenmemiaynzamanda blge halknn sa lk a sndan bilinlendirilmesi, ocuklarn snneti ve halkn her trl sa lk problemleriyle ilgilenmesi gibi birok greve de imzasn 10 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e. , s. 90 65 atm t r. Blgeye gnderilen heyetler 3000 binden fazla yaralve hastaytedavi etmi tir. Bu rakama seyyar hastanelerde tedavi edilenler ya da ayakta tedavi edilenler dhil de ildir. OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti tarafndan blgeye gnderilen heyetlerden; birinci heyet 347 yaralve156 hasta; ikinci heyet 575 yaralve 212 hasta; nc heyet 1718 yaral ve hastaytedavi etmi tir. Bu heyetler toplamda 3008 yaralve hasta askerle ilgilenmi lerdir. Bu rakamlara basit yaralarla yada nemsiz hastalklarla gelenler dahil de ildir. Bunun yans ra bu hastanelerde yaanan lm oran ise yzde drt oranndad r. Bu ise bir savaesnasnda blge hastanelerinin yaptklaralmalar a sndan hat rsay l r bir baard r. Bu almalarn ifasesnasnda OHAC harcamalarnn tutarise 20,000 Osmanl Lirasdolaylarndad r11. Trablusgarp savaU i (Ouchy) Antlamasyla son bulmuancak blgede yaanan sknt lar bununla son bulmam t . U i Antlamasblgede Osmanl talyan savansona erdirmiancak isavadevam etmi ti. Bu i savayaral lar , iklim ve savan kt koullarndan kaynaklanan salgn hastalklar halen devam etmekteydi. OHAC byle bir durumda blge halknve Trablusgarp'tan Anadolu'ya gen halkkaderiyle babaa b rakmamve onlardan yardm elini ekmemi ti12. Hilal-i Ahmer Trablusgarp'ta vermiolduu bu ilk snavda kendisinden beklenenin zerinde bir performans gstermive yalnzca savayaral larna yardm etmekle kalmayarak blge halknn da sa lk ihtiyalarnkar lam . Kurduu hastanelerde yerel halkn hastalklarntedavi etti i gibi ocuklar iin toplu snnetler gerekle tirmi tir. OHAC hizmet verdi i yerlerde genel sa lk kurulu largibi hizmet vermive hizmeti yaparken dnemin btn imknlarnkullanarak kendisiyle aynstatde kurulmu olan Avrupa Salib-i Ahmer'lerinden geri kalmam t r. Ancak OHAC kurulduu bu dnemde henz kendi kendini toparlamaya f rsat bulamadan Osmanl talyan savana kat lm t . Bilindi i zere Osmanl Devleti U i AntlamasnBalkan Sava larnn ba lamasnedeniyle imzalamak zorunda kalm t . Bu nedenle de OHAC daha bu savan ykmve yorgunluunu atlatamadan bu defa daha byk bir ykmn yaralarnsarmaya komuve imknlarnsonuna kadar kullanarak bu sava ta da askerlerinin ve halknn yannda olmu tur. 11 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 92 12 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 92-93 66 2) BALKAN SAVAI ESNASINDA CEMYETN FAALYETLER Balkan sava larOsmanldevleti ile Osmanldevletinden bamszlnkazanm olan drt balkan devleti; Yunanistan, Bulgaristan, S rbistan ve Karadadevletleri arasnda gereklemi tir. Bu drt balkan devleti ilk etapta bat ldevletlerden ve zellikle blgede "Slav Birli i" (Panslavizm) politikasizleyerek hkimiyet kurmak isteyen arlk Rusya'nn verdi i destekle bamszlklarnilan etmi ler daha sonrada topraklarnOsmanldevleti aleyhinde geni letme abasierisine girmi lerdir. Ancak bu drt devlet gerek kendi aralarnda yaadklarsiyasi ve dini anlamazlklar ve gerekse Osmanldevletine kartek ba larna byle bir savaa giriemeyeceklerini bilmelerinden tr bu tr giri imlerde bulunamyorlard . Ancak dnemin OsmanlHkmeti blgede asayi in sa lanmasamacyla blgedeki en nemli atma konusu olan kilise meselesini bir zme kavu turmak amacyla 1910 y lnda "Kiliseler Kanunu"nu karmve bylece Ortodokslar stanbul'a ve Fener Rum Patrikhanesine ba lolmaktan kurtulmu lard 13. 1905 tarihinde Japonlara yenilen Rusya'nn Dpolitika merkezini yeniden balkanlara yneltmesi ve blgedeki karlarve planlarnhayata geirmek amacyla Balkanlarda yaayan Slavlarbu ynde desteklemesi k sa sre sonra blgede Bulgaristan ile S rbistan arasnda 13 Mart 1912'de yaptklarbir ittifak antlamasyla neticelendi. Bu iki devlet Rusya'nn telkinleri sonucunda Osmanl Devleti'ne kar birlikte hareket etmeyi kararla t rd lar. Bu ittifakn hemen ardndan 29 May s 1912 tarihinde Bulgaristan ile Yunanistan arasnda bir ittifak anlamasgerekle irken blgede yaanan gelimelerin dnda kalmak istemeyen Karada ise Austos l912'de Bulgaristan'la, 6 Ekim 1912'de de S rbistan'la birer ittifak antlamasimzalad . Bylece Balkanlarda OsmanlDevletine kar yeni bir ittifak olumuoluyordu. Makedonya'da zerk ynetimin kurulmasve Osmanldevletinin i i lerine mdahale say labilecek isteklerinin yerine getirilmeyi ini bahane eden bu balkan devletleri aradklar f rsatbulmu lard . Osmanlnn Trablusgarp meselesiyle urayor olmasda yine istedikleri ortamn oluumuna zemin haz rlam t . 8 Ekim'de Karada , 17 Ekim'de Bulgaristan ve S rbistan, 18 Ekimde Yunanistan OsmanlDevletine savailan ettiler. Osmanldevleti Balkanlarda yaanan bu skntnedeniyle talyanlarla olan Trablusgarp savanbitirmek 13 R. Doanay; E. Akses; a.g.e.; s. 50 67 zorunda kalm15 Ekim tarihinde talyanlarla baryaparak bu savan a r ykn kabullenmek zorunda kalm t . 2.a. I. Balkan SavaBa ladnda Cemiyetin Genel Durumu Yukardaki blmlerde de de indi imiz gibi cemiyet yeniden yap lanma srecine girdikten sonra kendisini toparlamaya ve eksiklikleri gidermeye pek f rsatkalmadan Osmanl talyan sava(Trablusgarp Sava ) patlak vermi cemiyet elindeki imknlarburay aktarmaya ba lam t . Cemiyete dnyann drt bir yanndan Mslmanlar ba ta olmak zere yardmlar gnderilmi se de devlet hazinesinin savan a r ykn kald ramamasnedeniyle devlet gnderilen yardmlarpeyderpey cemiyete vermekteydi. Para para gelen bu yardmlarda cemiyetin sadece o an iin ihtiya duyduu malzemelere ve giderlerine harcanyordu. Bu durum Balkan Sava larpatlak verdi inde cemiyetin herhangi bir birikiminin olmadnn en net gstergesiydi. Savaba ladnda cemiyetin ambarlarnda tekbir yatak dahi bulunmuyordu. Hatta cemiyetin kendine ait bir ambarbile yoktu14. Cemiyetin o tarihe kadar gstermiolduu en byk ve sistemli faaliyetler balkan sava larnda grlm tr. Blgede byk bir savan kmasnn artk kan lmaz bir hale gelmesi zerine cemiyet bakanHseyin Hilmi Paa dare Heyetini toplayarak her gn toplant lara ba lad lar. Cemiyetin bu tarihte OsmanlBankasnda ki toplam sermayesi 70.000 OsmanlLirasyd 15. 10 Ekim 1912 (Rumi; 27 Eyll 1328) tarihinde toplanan Genel Merkez savaboyunca gelecek olan yaral larn tedavisi iin hastaneler kurulmasynnde karar ald . Ancak ortada a lmasgereken byk bir sorun vard . Bu sorun daha k sa sre nce kurulmuolan ve hemen ardndan Trablusgarp'a koan cemiyetin ihtiyalarnkar layacak ve birikim yapacak zamanolmam t . Yukarda da de indi imiz zere cemiyetin ambarlarnda bir yatak dahi bulunmamaktayd . Hatta kendisine ait bir ambardahi bulunmuyordu. Bu durumu zmek iin Soukeme'de hazineye ait bir bina ambar olarak cemiyete verildi. 14 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 100 15 OHAC Salnamesi 1340; s. 112 68 Cemiyetin savaesnasnda yapmasgereken faaliyetlerin dzenlenmesi iin yap lan programda ncelikle hastaneler kurulmasna karar verildi16. lk etapta tam teekkll 100 yataklk bir hastane kurulmasna karar verildi. Bu hastanede alacak personel adedi ve alacaklarmaa lar belirlendi17. Bu planlama dhilinde; Ba tabip 2000 Kuru Operatr 2000 Kuru Tabip Mdr 1500 Kuru 2 Tabip Muavini 1000'er Kuru tan 2000 Kuru Eczac 800 Kuru dare Memuru 1000 Kuru Vekil-i Harc ve Ambarc 600 Kuru Katip 400 Kuru 2 Asistan 500'er Kuru tan 1000 Kuru 11 Hasta Bakc200'er Kuru tan 2200 Kuru i Yamaklar 500 Kuru 3 Meydanc200'er Kuru tan 600 Kuru ama r Masrafehriyas 1000 Kuru maaalacaklard r. Buna gre 100 yataklk bir hastanenin personel gideri cemiyete 15.600 kurua mal oluyordu. 2.b. Hilal-i Ahmer Cemiyeti Tarafndan Olu turulan Hastaneler Yine haz rlanan bu program erevesinde Harbiye Nezaretinin uygun grece i yerlerde ncelikli olarak askeri hastanelerin kurulmasn , yetersiz kalmashalinde 15 yataklk barakalarn olu turulmasna ya da ihtiyackar lamamashalinde hasta kapasitesi daha yksek hastanelerin kurulmaskararla t r ld . Hastanelerin bu ihtiyalariin deneklerde haz rland . Bu denekte bir hastanenin ihtiyalariin tahmin edilen masraf gerekli levazm gnderildikten sonra 2000 lirayd . Bu nedenle cemiyet ba ta stanbul olmak zere kuraca 16 OHAC Salnamesi 1340; s. 113 17 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 100 69 100 ya da 200 yataklk hastaneler iin bu raporunda bir ihtiya izelgesi karmbu ihtiya izelgesinde yer almayan ihtiyalar iinde her hastaneye 2000 lira gndermeyi planlam t 18. Bu hastanelerin ihtiyalarnn kar lanmasiin gerekli bu parann altaylk k smnn, hastanelerin ilk kurulduklaranda ihtiyalarnn kar lanmasiin pe in gnderilmesine ve e itli mevkilerde hastaneler kurulmaskararla t r ld . stanbul'da 400 yataklk, Lleburgaz'da 150 yataklk, Edirne'de 200 yataklk Selanik'te 200 yataklk, skp'te 150 yataklk, kodra, Yanya, Manast r ve Alasonya'da da 100 yataklk hastaneler kurulmaskararla t r ld . Toplamda 1500 yatak kapasitesine sahip olacak bu hastaneler savan ilerleyen dnemlerinde ihtiyaca cevap veremeyecek ve kapasiteleri planlanann ok zerinde artt r lmasna ramen yinede ihtiyaca cevap vermekte byk sknt lar yaanacakt r. Sadece stanbul'da kurulacak olan hastanelerin net kapasiteleri 1500' geerken stanbul ve evresinde kurulan hastanelerin hasta kapasiteleri 1300'leri bulacakt r. Buda Balkan Sava larnn ilk etapta Osmanldevleti tarafndan bu kadar byk kayplar verilece i ve byle bir yenilgiye uran lmayacann dnldnn kan td r. Ancak savaOsmanlDevleti'nin hatta tm dnyann umduundan ok farklgelimi Osmanlordularhi beklenilmeyen bir yenilgiye uram lard r. Bunun sonucunda sadece stanbul'da 400 yatak kapasiteli bir hastanenin ve genel toplamda 1500 yatak kapasiteli hastanelerin olu turulmasyla bu i in altndan kalk lacadnlrken, sadece stanbul'da 1500 ve evresinde 1300 yatak kapasiteli hastaneler yeterli olmam t r. Bu hastanelerin bir an nce kurulmasve faaliyete gemesi iin gerekli malzeme, ila ve para temin edildi. Edirne'de kurulmasplanlanan hastanenin say silk etapta iki yz olarak karara ba lanmancak savan geli imi ierisinde bu hastanenin yatak say snn iki yz elli olmaskararla t r ld . Yine kararla t r ldgibi Selanik'te 200, skp'te 150 yataklk birer hastane kuruldu. Ancak dier hastaneler malzemesi, ilalarve memurlark smen sevk edilmiolmasna ramen yollarn kapanmasnedeniyle kurulamad . Yanya, Manast r,kodra hastaneleri malzeme ve memurlaryla birlikte Avusturya vapuruna yklenmive blgeye sevk edilmi ti. Ancak gittikleri blgede iskelelerin dman kuvvetleri tarafndan igal edilmesi nedeniyle bu hastaneleri kuramad lar. 18 EK5. Hastanelere gnderilecek olan malzeme listesi. 70 Savan en iddetli arpmalar stanbul evresinde gereklemesi nedeniyle stanbul'da sadece 400 yataklk bir hastanenin yetersiz kalacadnlmve bu nedenle birka hastane daha kurulmasna karar verilmi tir. Savasonuna kadar stanbul'da kurulacak olan bu hastanelerin say syediye ulaacakt r. Bu hastanelerin yatak say sise toplamda 1500 olacakt r. stanbul'da ilk etapta hastane kurulmu tur bu hastaneler 230 yatak kapasiteli Kad rga Hastanesi, 200 yatak kapasiteli Darlfnun Hastanesi, 150 yatak kapasiteli Vefa dadisi Hastanesidir. Bu hastaneyle birlikte stanbul'da ilk etapta 580 yatak kapasitenin yetece i dnlmse de bu saynn yeterli olmayacak sa sre anla lmve bu say lar byk oranda ykseltilmi tir. Cemiyetin blgeye gnderdi i sa lk ekipleri bununla sn rlkalmad . ngiltere'den her biri 1000 Osmanllirasna tedarik edilen 4 seyyar hastaneden biri ile OHAC adna almasiin iki ngiliz operatr, bir operatr muavini kodra'ya sevk edildi. Bunun yan s ra Bulgar igali altnda bulunan ve Bulgarlarn OsmanlHilal-i Ahmer cemiyeti yelerinin girmesine msaade etmedi i yerlerdeki yaralve hastalarn ihtiyalarnkar lamasiin OHAC bnyesinde grev alacak bir Alman Salib-i Ahmer heyeti gnderildi. Ancak bu Alman Salib-i Ahmer heyeti Sofya'ya kadar gitti i halde Bulgar hkmeti sa lk heyetinin Edirne'ye gitmesine izin vermedi inden orada beklemek zorunda kalm lard r. Edirne'ye yalnz mtareke esnasnda stanbul'dan ok az bir miktar ila sevkyatyap labilmi tir. Cemiyet bu dnemde savablgesinde arpan askerler ve ihtiya sahipleri, kurulan seyyar ve yerle ik hastanelerde tedavi olan hastalar iin amerkezleri kurmu tur. Bu a merkezlerinde yaralve hastalara ekmek, orba, ay, kahve, yourt, biskvi verilmesi kararla t r lmve bunun iin her amerkezine bir memur ve bir atayin edilmi tir. Bunlarn verecekleri hizmet esnasnda gereksinim duyabilecekleri malzemelerin tamamda gnderilmi tir. Daha sonra duyulan ihtiya zerine her ahaneye bir doktor ve memur gnderilmi tir. Sirkeci'de yer alan amerkezi ba ta olmak zere bu ahaneler her gn gelen yzlerce hasta ve yaralya hizmet verirken zellikle yaanan kolera salgnesnasnda her gn binlerce hastaya byk hizmetler vermi tir. Ancak imendifer hattnn Bulgarlar tarafndan ele geirilmesiyle birlikte Sirkeci ve Lleburgaz'da ki as merkezlerine gerekli yardmlar gnderilememi tir. Bu nedenle buradaki amerkezleri Ispartakale ve Ayestefanos'a nakil edilmi tir. Cenevre szlemesi gere i uluslararasstnl bulunan bu kuruma karBulgar kara kuvvetlerinin yapmolduu bu hareket tpkTrablusgarp savanda talyanlarn yapt gibi uluslararasbir ihlal olmakla birlikte szlemeyi imzalayan devletler tarafndan herhangi 71 bir yapt rma tabi tutulmam lard r. Hatta yukarda da bahsetti imiz gibi Alman Salib-i Ahmer heyeti savayaral larna yardm iin Sofya'ya kadar geldi i halde Bulgar kuvvetleri tarafndan blgeye sevk edilmemi lerdir. 2.b.1. Kadrga Hastanesi Kad rga hastanesi OHAC bnyesinde stanbul'da kurulan ilk hastanedir19. Birinci Balkan Savan ilan edilmesine mteakip Doktor Besim Umur Beyin bakanlnda bulunan Kad rga Veladethanesi (Doumhane) derhal yz yataklk bir hastane haline getirildi. 23 Ekim 1912 (Rumi 10 Te rin-i Evvel 1328) tarihinde 100 yataklk bir hastane olarak faaliyete ba layan Kad rga hastanesinin hasta kapasitesi k sa sre sonra 1130 lira masraf yap larak 230'a ykseltildi. Bunun yans ra hastane evresine ina edilen barakalarla da hasta kabul kapasitesi artt r ld 20. Resim 24; Balkan Sava larnda OsmanlHilal-i Ahmer'i tarafndan kurulan ilk hastane olan Kadrga Hastanesi; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 122 19 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 105. 20 OHAC Salnamesi 1340; s. 122 72 Hastane kuruluunun hemen ardndan 663 yaralve hastaya bakm t r. Bunlardan 369'u yaral , 294' hastad r. Yaral lardan vefat edenlerin say s12. hastalardan vefat edenlerin say sise 8'dir21. Bu rakamlar savadneminin zorartlaraltnda hizmet veren bu kurumun baar lbir alma yaptnn gstergesi olarak kabul edilebilir. Kad rga hastanesinde; Ba tabip Suhami Bey, Operatr (Fahri) Papa Efendi, Operatr Yahub Efendi Doktor Kapamaciyan Efendi, Doktor (Tp Fakltesinde Asistan) Bekir Zafer Efendi, Doktor (Tp Fakltesinde Asistan) Feyzi Ahmet Efendi, Tp Fakltesi rencilerinden Asistan Jozef Efendi, Tp Fakltesi rencilerinden Asistan Cevdet Ahmet Bey, EczacAsm Hamdi Efendi, 12 hastabakcve 8 mstahdem grev yapmaktayd . Ayrca Kad rga hastanesinde Doktor Papa Efendi, Doktor Kaliyadis Efendi, Doktor (Tp Fakltesinde Asistan) Bekir Zafer Efendi, Doktor (Tp Fakltesinde Asistan) Zeya tullah Efendi ve Doktor BosnalHamdi Memduh Efendide fahri olarak grev yapm lard r. Resim 25; Kadrga Hastanesi Sa lk Heyeti; Ortada; Reis-i Sani Doktor Besim Umur Bey, sadan s ra ile Operatr Papa Efendi, operatr muavini Kevkiyadis Efendi, Vasilya Efendi, rntgen mtehass s Kaliyadis Efendi; soldan sra ile, operatr Yahub Efendi, Kapamaciyan Efendi, Ba tabip Suhami Efendi, Doktor Bekir Zafer Bey, Asm Hamdi Efendi; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 124 21 OHAC Salnamesi 1340; s. 123 73 Cemiyetin stanbul'da kurmuolduu ilk hastane olmasnedeniyle bu hastane cemiyetin faaliyetlerinin merkezde grnen yzn tekil ediyordu. Bu nedenle bir hastane ziyareti defteri olu turulmuve bu deftere hastaneyi ziyaret eden OsmanlDevletine ya da Baka lkelere mensup ki ilerin hastane hakknda yazdklarsat rlar, hastanenin bu dnemde yaptfaaliyetlerin ve verdi i hizmetin kalitesinin anlatma sndan nem arz etmektedir. Bu dnemde hastaneyi ziyaret eden ki ilerin ortak dncesi hastanenin o dnem artlar altnda kurulabilecek en iyi hastane olduu ve burada yap lan almalarn gerektende takdir edilecek dzeyde kaliteli oluudur22. Resim 26; Hilal-i Ahmer Kadrga Hastanesi Ameliyathanesi; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 125 Dr. Besim mer Paann hem irelik mesle ine ihtiya olduunu konusundaki almalarsonucunda Hill-i Ahmer ilk defa bu konu hakknda sistemli bir alma gerekle tirmive ilk olarak Kad rga Hastanesinde 6 ay sreli gnll hastabakc lk kursu iin denek ay rm t r. Besim mer Paa'nn ahsi gayretleri sonucunda bu meslee stanbul'un kltrl evrelerinden de ilgi olmu , kadnlarmz Balkan savanda hastanelerde almaya ba lam lard r. Bu sebeble, 1912 y l , lkemizde hem irelik mesle inin ba langc 22 Kad rga Hastanesi Ziyareti Defterini dolduran yerli ve yabancbrokratlarn ve sa lk mensuplarnn hastane ile ilgili gr lerini ihtiva eden ziyaret defteri kay rlar iin Bkz. OHAC Salnmesi 1340; s. 126129 74 kabul edilmektedir23. Kad rga Hastanesinde ba lat lan bu hastabakc lk kursunu bitirenlerin diplomalarcemiyetin fahri bakanVeliaht Yusufzzettin Efendi tarafndan verilmi tir24. 2.b.2. Darlfnun Hastanesi Savan artlarnn Osmanldevleti iin giderek a rlamasyla birlikte stanbul'a gelmeye ba layan yaral larn say sda artmaya ba lam t . Bu nedenle stanbul'da Darlfnun tatil edilerek binashastaneye dn trlmek zere Hilal-i Ahmer Cemiyetine verildi. Cemiyet tarafnda hastaneye dnm iin gerekli karyola, yatak, ama r vb. gibi malzemelerin tamamtedarik edilerek ve btn alanlartayin edilerek 31 Ekim 1912 (Rumi; 18 Te rin-i Evvel 1328) tarihinde drt yz yataklk bir hastane olarak yaralve hasta kabulne ba lad . Gelen yaralsay snn beklenenin zerinde olmasnedeniyle bu hastanenin yatak say sna iki yz yatak daha ilave edilerek hastane kapasitesi altyze kar ld . Hastane grevini srdrd sre zarfiinde 2042 hasta ve yaraltedavi etmi tir. Bunlardan 877 tanesi hastaneye yaralolduklariin getirilmi tir. Bu yaral larn 501 tanesi tedavi edilip birliklerine geri gnderilirken, 111'i maluliyetleri nedeniyle terhis edilmi lerdir. 5'i dier hastanelere gnderilmi tir. 11'i vefat etmi , 249'unun ise tedavisine devam edilmi tir. Bunun yans ra hastaneye 1165 ki ide hasta olduklariin gnderilmi ti. Bunlardan 242'si tedavi edilerek birliklerine geri gnderilmi , 384' maluliyetleri nedeniyle terhis edilmi , 208'i dier hastanelere gnderilmi , 18'i vefat etmi tir. Elimizdeki istatistik bilgiler hastane henz faaliyetteyken kar lmolup bu kay tlarn haz rlandesnada hastanede halen 650 ki inin tedavisine devam edildi i belirtilmektedir25. Hastanede Ba tabip olarak Doktor Ali DerviBey, baoperatr olarak Doktor Kerim Paa, operatr olarak Doktor brahim Yusuf Bey, Doktor Jak Barbut Bey, Doktor brahim HakkBey, Tabip olarak Doktor Said Bey, Doktor brahim Efendi, Tabip Muavini olarak Doktor Necmeddin Bey, Doktor Arif Bey, Doktor Ali Bey, Doktor Nesim avul Efendi Masaj Mtehass solarak Abdullah Yusuf Bey, Eczacolarak Kemal Bey ve Haik Efendi grev yapm lard r. 23 KURNAZ,efika; "Osmanl 'dan Cumhuriyet'e Kadnlarn E itimi", Milli E itim Dergisi, S.143, Ankara, 1999, http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/143/14.htm 24 KURNAZ,efika; a.g.m., http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/143/14.htm; Tanin, 2118, 14 Te rin-i Sni 1914, s.3. 25 OHAC Salnmesi 1340; s. 133 75 smi verilmiolan bu personelin dnda hastanede gnll olarak hizmet veren ki ilerde vard . Bunlar arasnda Romanya'da yaayan Osmanl lar tarafndan kurulmuolan Hilal-i Ahmer Heyetinden Doktor Kemyaker Tako Efendi, ttihat Terakki'nin kurucularndan Doktor brahim Temo, Konstantin Soflari, Yanko Mihail Efendiler, Asistan Cevdet, HacAli Efendiler bu hastanede grev alm lard r. Bu heyet Darlfnun hastanesinde 8 Kasm 1912 (26 Te rin-i Evvel 1328) tarihinden, 1 Ocak 1913 (19 Kanun-u Evvel 1328) tarihine kadar grev alm lard r. OsmanlTp Fakltesi rencilerinden Sabri, Yakup, smail, Yusuf, Selami, S tk , Ekrem, Hsameddin, Emin Hd r Ali Kemal ve Emin Refik Efendi bu hastanede gnll olarak hizmet veren ki iler arasndad r. Resim 27; Hilal-i Ahmer Darlfnun Hastanesinde Bir Kou ; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 132 Bu hastanede Osmanl Hilal-i Ahmer Cemiyetinin stanbul'da cemiyetin faaliyetlerinin grnen yzn tekil etti i iin bu hastaneye dnemin nemli ahsiyetleri tarafndan ska ziyaretler gerekle tirilmi tir. Bu ziyaretilerin hastane hakkndaki yorumlar hastane idare hayeti tarafndan haz rlanan ziyareti defterine kaydedilmi tir26 . 26 Darlfnun Hastanesini ziyaret eden dnemin nemli ahsiyetleri tarafndan yaz lmhastane hakkndaki notlar iin Bknz. OHAC Salnmesi 1340; s. 133134 76 2.b.3. Vefa Hastanesi Vefa Mekteb-i dadisi tatil edilerek okul binasOHAC tarafndan yz elli yataklk bir hastaneye dn trlm tr. Bu hastanenin her trl ihtiyacve personeli yine cemiyet tarafndan temin edilerek 6 Kasm 1912 (Rumi; 24 Te rin-i Evvel 1328) tarihinde hizmete a lm t r. Hastane hizmet verdi i dnemde 523 yaralve hasta kabul etmi tir. Vefa hastanesinde; Ba tabip Re id Bey, Operatr Nurettin Paa, Mehmed Emin Bey, Azat Fikri Bey, Tabip Cevdet Bey ve Aziz Fikret Bey grev alm lard r. Resim 28; 6 Kasm 1912 tarihinde stanbul'da hizmete a lan OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Vefa Hastanesi; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 135 2.b.4. Temirkapu Hastanesi Balkan savaesnasnda yaanan byk kolera salgns rasnda TopkapSaray evresinde Temirkapu civarndaki barakalarn hastaneye dn trlmesi sonucunda kurulan bu hastane 110 yataklk kapasiteye sahipti. lk kurulduu dnemde yalnzca koleralhastalarla ilgilenen bu hastane kolera salgnn azalmasyla birlikte yaralve hastalarda kabule ba lam t r. Shhiye nezareti kolera salgniin kurulan bu hastane grevini tamamlaynca bu 77 hastanenin faaliyetini durdurmaya karar vermi , bunun zerine Hilal-i Ahmer bu hastaneyi kendi idaresine alarak hastaneye kendi shhiye heyetini gndermi tir. 2.b.5. Muhacirin Hastanesi Balkan sava larOsmanldevletinin en kara gnlerinin yaaddnemlerden biri olarak tarihteki yerini alm t r. Bu sava ta ne Osmanldevlet adamlarne ordu nede halk bylesine bir yenilgi beklemiyordu. Savakoullarnn ok hzlbir ekilde Osmanl Devletinin aleyhine dnmesi ve Balkan devletlerinin k sa srede Osmanldevletine ait blgedeki topraklarele geirmesi ve burada yaayan Mslman halka zulmetmeye ba lamas zerine bu corafyada yaayan Mslman halk stanbul'a kamak zorunda kalm t . Bin bir sefalet iinde stanbul'a gelen bu gmenlerin btn sknt larngidermekte yine devlete kalyordu. te Muhacirin Hastanesi olarak bilenen bu hastane bu gmenlerin yerle tirildikleri alanlarda sa lk ihtiyalarnkar lamak iin OHAC tarafndan kurulmubir hastanedir. stanbul'da Parmakkapu'da Erzurum Valisi Re it Paa'nn konabu gmenlerin sa lk ihtiyacnn kar lanmasiin gerekli her trl sa lk malzemesi ve dier aletleri OHAC tarafndan kar lanmak zere kurulmu tur. Hastane personeli de yine OHAC tarafndan grevlendirilmi tir. Hastanenin yatak kapasitesi yzdr. Hilal-i Ahmer Muhacirin hastanesinde; Ba tabip Doktor brahim Bey, Tabip Feyzi Bey ve Cemal Bey, EczacMehmet Hamdi Efendi, Katip Ali Galip Bey grev yapm lard r. 2.b.6. Ispartakale Hastanesi Ispartakale hastanesi Balkan savaesnasnda Osmanlordusunda bagsteren kolera salgnna mteakip koleralhastalarla ilgilenen seyyar bir kolera hastanesi olarak kurulmu daha sonra kolera vakalarnn azalmaszerine dier hasta ve yaral larda kabule ba lam t r. Bu seyyar hastane dnemin artlar altnda olu turulabilecek mkemmel bir hastanedir. Hastane toplam 27 ad rdan olumaktad r. Bu ad rlarn drd Almanya'dan alnmolup karyolalar , masa takmlarile her biri 15 hasta kapasiteli iki katl , pencereli ad rlard r27. Bunlardan baka bir eczane ad r , altpersonel ad r , bir erzak ad r , ahane 27 OHAC Salnamesi 1340; s. 140 78 ad rlarmevcuttur. Isparta Kale hastanesi 9 Ocak 1913 (Rumi; 27 Kanun-u Evvel 1328) tarihinde kurulmuolup, grev yaptdnemde 237 hasta ve yaralkabul etmi tir. Bu hastalardan yaral lardan bir tanesi ile hastalardan yedisi vefat etmi tir. Balkan sava laresnasnda savablgesine Hilal-i Ahmer tarafndan kavu turulan bir dier yardmda ahanelerdir. Bu ahanelerden bir tanesi Isparta Kale hastanesine ait olup bu ahanede askerlere da t lan ay ve orba her gn stanbul'dan imendifer arac lile bu ahaneye getirilmi tir. Ispartakale hastanesinde; Ba tabip olarak Operatr Aziz Bey, tabip olarak Doktor Safvet Bey, tabip muavini olarak Doktor Mehmet Ltf Bey ve Doktor SarBey, eczac olarak Solon Efendi ve Abdlkerim Efendi, idare memuru olarak smail HakkEfendi ve katip olarak ta Bekir Sami Efendi grev alm lard r. 2.b.7. Hadmky Hastanesi Hadmky hastanesi kolera salgnnedeniyle 18 Kasm 1912 (Rumi; 5 Te rin-i Sani 1328) tarihinde yz elli yatak kapasiteli seyyar bir hastane olarak kurulmu tur. Hastanenin ihtiya duyacabtn ara ve gereler, her trl sa lk malzemesi ve sa lk personeli OHAC tarafndan gnderilmi tir. Hastane yalnzca koleralhastalarkabul ediyordu. Kuruluunda k sa sre sonra barakalar tesis edilerek hastane kapasitesi iki yz elliye kart ld . Kolera salgnn azalmasve stanbul'a gelen yaralve hastalarn say snn artmaszerine bu hastanede dier hastaneler gibi her trl hastaykabul etmeye ba lad . Hastane faaliyet gsterdi i dnemde kolera ad rlarnda ve yaralad rlarnda ayrayrolmak zere toplam 1669 hastaykabul etmi tir. Bu hasta ve yaral lardan 94' vefat ederken 1607 hasta tedavi edilerek sa lklarna kavumalarsa lanm t r. Bu hastanede de ziyareti defteri olu turularak hastaneyi ziyaret eden ki iler gr lerini yazmalarsa lanm t r28. Hadmky Hastanesinde; Ba tabip Burhaneddin Bey, operatr Jorvet Bey, tabip Ahmed Bey, Muayiz Efendi, eczacAzat Nazif Efendi ve Zayi Bey, idare memuru Fuat Semih Bey, ktip smail Efendi, asistan emseddin Bey, bahastabakcNurettin HakkBey 28 Hadmky Hastanesini ziyaret eden dnemin nemliahsiyetleri tarafndan yaz lmhastane hakkndaki notlar iin Bkz. OHAC Salnmesi 1340; s. 143144 79 ve bunlardan baka 8 hastabakcve 4 hademe sa lk ve genel personel olarak hastanede grev alm lard r. 2.b.8. Ayastefanos Hastanesi Ayastefanos hastanesi Balkan sava laresnasnda yaanan byk kolera salgn nedeniyle kurulan seyyar hastanelerimizdendir. Bu seyyar hastanenin ad rlarngiltere'den getirilmiolup hastane 30 Ekim 1912 (Rumi; 17 Te rin-i Sani 1328) tarihinde Ayastefanos'ta kuruldu. Yz yatak kapasiteli bu hastanede kolera salgnnn zay flamasyla birlikte dier hasta ve yaral larkabule ba lam t r. Ayastefanos hastanesi evresinde yerlemiolanngiliz Salib-i Ahmer sa lk ekiplerinin terk ettikleri barakalar hastane tarafndan yeniden dzenlenerek biri yz yataklk dier k rk yataklk iki blm daha hastaneye eklenmi tir. Ayastefanos hastanesi grev yaptdnem ierisinde 343 hasta kabul etmi tir. Tedavi etti i hastalardan yalnzca be i yarald r ve hastanenin grev sresi boyunca 40 vefat yaanm t r. Ayastefanos hastanesinde; Ba tabip olarak Mehmet Emin Bey, tabip skender Bey operatr muavini Emin Efendi, muavin Serkez Kalost Efendi, asistan Halil Fahreddin Efendi idare memuru Salih Efendi hastanede grev alan sa lk personelidir. Resim 29; Balkan Sava larnda Osmanlordusunda bagsteren kolera salgniin kurulan Hilal-i Ahmer Cemiyeti Ayastefanos Seyyar Hastanesi; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 147 80 2.b.9. Selanik Hastanesi Selanik'te bir hastane kurulmasnn artk kan lmaz olmaszerine buradaki ttihat ve Terakki Mektebi binasHilal-i Ahmer'e tahsis edilerek burada iki yz yataklk bir hastane kuruldu. Ancak Selanik k sa sre sonra Bulgar ve Yunan kuvvetleri tarafnda ele geirildi. Selanik'in Bulgar ve Yunan kuvvetleri tarafndan ele geirildi i s rada Selanik Hilal-i Ahmer Hastanesi tamamen hasta ve yaral larla doluydu. ehri ele geiren Bulgar ve Yunan kuvvetleri Hilal-i Ahmer'e ait olmasna ve tarafszlbulunmasna ramen yinede bu hastaneyi boaltarak ele geirmek iin giri imlerde bulunmu lard r. Ancak mttefik kuvvetlerin yapmolduu bu uluslar arashukuka ayk r kural tanmaz hareket hastanede grev yapan operatr Msy Derayfos'un ( ) yabancuyruklu olmasve konsoloslarnn olaya hemen mdahale etmesi nedeniyle Bulgar ve Yunan kuvvetleri hastanenin greve devam etmesine msaade etmi lerdir29. Hastane bir yandan tedavi bekleyen yaralve hastalarla ura rken bir yandan da Yunan ve Bulgar zulmnden kaarak hastaneye snan Mslman halkla da ilgilenmek zorunda kalm t r. Bu gibi nedenlerle hastane kay tlarpek dzenli tutulamambu nedenle de hastanenin grev sresi boyunca ka hastaykabul etti i ve bunlar hakkndaki istatistik bilgiler gnmze ulaamam t r. Selanik hastanesi kadrosunda ise; Ba tabip Doktor R fat Efendi, mdr Doktor Nazif Bey operatr Msy Derayfos, tabip olarak Doktor Ziya Sadi Efendi, Doktor Koano Efendi Doktor Salih Efendi ve Doktor Mustafa Efendi; katip olarak Ethem Efendi, vekilhar Mehmet Efendi, anbar memuru Hasan Efendi ve eczacEthem Bey gibi isimler yer alm lard r. Ayrca hastanede be i kadnlardan oluan 12 hastabakcistihdam olunmu tur. Hukuk Fakltesinden yirmi berencide fahri olarak bu hastanede grev yapm lard r. 2.b.10. Edirne Hastanesi Savan ba lamasna mteakiben Edirne'de bir hastane kurulmasna karar verildi. Kararn alnmasndan k sa sre sonra blgeye murahhas s fatyla gnderilen genel merkez yelerinden Doktor Bahaddin Beyin teebbsleri sonucunda Edirne'de stasyon civarlarnda 29 OHAM; S. 1, 1921, s. 22 81 yz yataklk bir hastane kurmaya elveri li bir bina olan Zabitan Mektebi'nin Hilal-i Ahmer'e tahsis edilmiolduundan bu binada istenilen koullara sahip bir hastane kurulacana karar verildi. Ancak Edirne ve stanbul arasndaki ba lantnn kesilmesiyle birlikte bu hastaneye gnderilecek olan malzeme ve personel yolda kalmve Edirne'ye ula t r lamam t r. Bunun zerine Doktor Bahaddinakir Bey OsmanlBankaspolieleriyle 2000 Liralk bir tahsilat yaparak hastanenin ihtiyalarEdirne'den temin edilmi , kendisine de hastane kadrosunu orada temin etme yetkisi verilmi tir. Bunun neticesinde Edirne hastanesi faaliyete gemi tir. Doktor Bahaddin Bey Edirne'de hastanenin a lmasndan k sa sre sonra stanbul'da bulunan Genel Merkeze bir telgraf gndererek, hastanenin faaliyete geti ini ve yaptklarn bildirmi tir30. Edirne'ye ulam mmkn olmadndan hastane ve faaliyetleri hakknda fazla bir malumat bulunmamaktad r. Ancak Doktor Bahaddin Bey hastane iin gerekli btn malzemeleri OsmanlBankasndan almolduu 2000 OsmanlLiraskredi ve halktan topladyardmlarla tamamlamve hastaneyi faaliyete geirmi tir31. Hilal-i Ahmer Edirne'ye yardm gnderilememesi nedeniyle blgeye btn masraflar OsmanlHilal-i Ahmer'ine ait olmak zere Alman Salib-i Ahmer'i arac lile yardm gndermeyi de denemiancak Alman sa lk heyeti Sofya'ya kadar geldi i halde daha ileriye gemesi Bulgar askeri kuvvetleri tarafndan engellenmi tir32. Edirne'de devam eden Bulgar kuatmass rasnda ehre yardm ula t r lamamsadece Darlfnun Hastanesinden Dr. DerviBeyin tarafndan czi miktarda sa lk malzemesi gtrlebilmi tir. Bunun dnda kuatmadan kaarak stanbul'a snmaya alan muhacirler iin k s tlimknlarla yardm istasyonlarkurulmu tur33. 2.b.11. skp Hastanesi Hseyin Hilmi Paann skp'te kurulacak hastane iinehir merkezinde kendisine ait olan binaykar lksz olarak cemiyete ba lam , bunun neticesinde bina boalt larak hastane haline dn trlmesi iin Ba tabip Tevfik R t Bey grevlendirilmi tir. 30 EK6. OHAC Salnamesi 1340; s. 151 31 OHAC Salnamesi 1340; s. 151; OHAM; S.1, 1921, s. 151; M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 109. 32 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 109. 33 OHAM ; S.1, 1921, s. 150-151 82 skp'te Mekteb-i dadiden yataklar temin edildi.ehrin nde gelen isimlerinden olan Kumbaraczade Kemal Beyin yardmlarneticesinde dier ihtiyalarnda temin edilmesiyle birlikte stanbul'dan gnderilen personelinde gelmesiyle birlikte hastane a ld . Savan iddetinin artmasyla birlikte yeterli gelmeyen hastane kapasitesi yz elliye kar ld . skp'te kurulan bu hastaneye halkn vermiolduu destek yalnzca ihtiyalarnn kar lanmasyla sn rlkalmam , yre halkve renciler hastanede gnll olarak grev alm lard r34. S rp askerleri ehre girdi inde her yere sald rmaya ba lam lar bundan skp Hilal-i Ahmer hastanesi de etkilenmi tir. Ancak S rplarn hastaneye sald r shastanede gnll olarak grev yapan iki Fransz bayankorumak iin gelen Fransz konsolosunun mracaat sonucunda engellenmi tir. S rp hkmeti Cenevre szlemesi gere i hastanenin faaliyete devam etmesine msaade etmek zorunda kalmOsmanlaskerlerinden boalan yataklara kendi hastalarnda getirmi lerdir. Bu hastanede aynzamanda S rp askerleri tarafndan evlerinden at lan ya da herhangi bir nedenden tr evsiz kalan Mslman halkada yardm edilmi , tedavileri burada sa lanarak korunmu lard r35. galden yirmi gn sonra hastanede hi Osmanlaskeri kalmadve btn hasta ve yaral larn S rplara ait olmasnedeniyle OsmanlHilal-i Ahmer sa lk ekibi Cenevre szlemesi gere i hastaneyi terk etmek istedi ini S rp yetkililere bildirerek hastaneyi S rplara teslim etmive blgeden ayr lm t r. Hastane tam olarak bir ay faaliyette bulunmuve bu srede 151 Osmanlaskeri ve vatandakabul edilmi tir36. skp hastanesinde grev alan sa lk personeli arasnda; Ba tabip olarak Doktor Tevfik R t Bey; operatr olarak stavridis Efendi ve Karail Efendi; tabip olarak Mehmed Bey, Kaziz Efendi ve Safvet Efendi; eczacolarak Virli Efendi ve bahastabakcolarak daha sonralarYunanl lar tarafndan esir edilmiolan Ahmet evket Bey yer almaktad r. Ayrca skp Hilal-i Ahmer hastanesinde Mekteb-i dadi rencilerinden yirmi renci, iki Fransz ve iki Alman bayan gnll olarak hastabakc lk yapm lard r. 34 OHAC Salnamesi 1340; s. 152 35 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e. , s. 129 36 OHAC Salnamesi 1340; s. 152 83 2.b.12. Gelibolu Hastanesi Balkan savann mtareke sonrasyeniden ba lamasnn hemen ardndan Hilal-i Ahmer yeni hastanelerin kurulmasiin hareket gemi tir. Bu hastanelerden biride sa lk ekibi ve btn ihtiyalar26 Aralk 1912 (Rumi;13 Kanun-u Evvel 1328) tarihinde stanbul'dan sevk olunan Gelibolu hastanesidir. Hastane ilk etapta nas (Kadn) Mektebi binasnda elli yataklk bir hastane olarak kurulmu tu. Hastane kar sndaki bir evde de personelin ikamet etmesi sa lanm t . Hastane kapasitesi gelen yaralsay snkar lamaynca Fransz nas Mektebi de hastaneye dhil edilerek hastane kapasitesi yetmiyatak artt r lm t r. Ayndnemde Zkur (Erkek) Mektebi'nin de bir k smbu hastaneye dahil edilmi tir. Bu okullarda grev yapan drt rahibe ve rahip bu hastanede gnll olarak hastabakc lk yapm lard r. ngiltere'den alnan sa lk malzemeleriyle birlikte Gelibolu'da yz yataklbir seyyar hastane olu turuldu. OsmanlSeyr Sefer daresi tarafndan masraflarHilal-i Ahmer tarafndan kar lanmak zere hasta sevkyatnda kullan lmak zere Cambridge Vapuru tahsis edildi. Bu vapur yz elli hastaya hizmet edebilecek kapasitede donat larak kullan ld . Gelibolu hastanesinde; Ba tabip ve Operatr olarak Doktor Rasim Ferid Bey, tabip olarak Doktor Sedat hsan Bey; operatr muavini olarak Behet Sebat Bey, tabip muavini olarak hsan Araf Bey, eczacolarak Eflatun Efendi, idare memuru olarak Tahsin Bey, depo memuru ve vekilhar olarak ta Hamid Efendi grev yapmaktayd . Ayrca bu hastanede bunlarn dnda gnll olarak grev yapan hastabakc larda bulunmaktayd 37. 37 OHAC Salnamesi 1340; s. 154 84 Resim 30; Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi nnde, Gelibolu Hastanesi Sa lk Heyeti; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi:stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 155 2.b.13. anakkale Hastanesi Bu hastanede Gelibolu mntkasnda savan yeniden ba lamaszerine kurulmu tur. Hastane 21 Ocak 1913 (Rumi; 8 Kanun-u Sani 1328) tarihinde kurulmu tur. anakkaledadi Mlkiyesi binasnn hastaneye dn trlmesi sonucunda kurulan bu hastanenin yatak kapasitesi iki yz otuzdur. anakkale hastanesi grev yaptsre ierisinde 521 yaralve hasta tedavi etmi tir. Toplam althasta vefat ederken dier hastalar tedavi edilerek taburcu edilmi lerdir. anakkale hastanesinde; Ba tabiplik grevini Tevfik R t Bey, operatrl Adveridis Efendi, tabipli i Yusuf Ziya Efendi ve Ahmed Efendi, idare memurluunu Kenan Bey, vekilharlKadri Efendi, katiplik grevini ise Hentu Kazi Efendi stlenmi tir. Ayrca hastanede iki asistan ve sekiz hastabakcve yirmi hademe grev alm t r38 . 38 OHAC Salnamesi 1340; s. 164 85 Resim 31; Hilal-i Ahmer anakkale Hastanesi Sa lk Heyeti; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 164 2.b.14. Dier Hastaneler Balkan sava larOsmanltarihinin en kanlsava larndand r. Bu sava larda dmanna hi ummadbiimde yakalanan Osmanlordusu byk zayiat vermi , buna birde dman askerlerinin igal ettikleri yerlerde yaptklarkatliama varan sald r larda eklenince bu sava lar haklolarak Osmanlnn en a r yaralaraldsava lardan biri olarak tarihe gemi tir. OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti bu sava lar esnasnda tarihinin en byk ve nemli almalarndan birini yapm t r. Kurulduu gnden Balkan sava larna kadar olana dnemde kuruluaamasnda bulunan cemiyete ne Ruslar ve S rplarla nede talyanlarla yap lan sava larda Balkan sava larnda gsterdi i yararl lgsterememi tir. Ancak cemiyet Balkan sava laresnasnda kimsenin kendinden beklemedi i kadar stn bir gayret sarf etmi ve savablgesinin her alannda Osmanlaskerlerinin ve halkn yaralarnsarmaya koarken bir yandan da cephe gerisinde dman elinden cannzor kurtaran ve stanbul'a snan 86 gmenlere kucak am t r. Onlar iinde hem kalacak yer ve iaelerini temin etti i gibi onlar iinde sa lk kurumlarolu turmu tur39 . Ancak zellikle youn yaralve hasta aknlarkar snda eldeki sa lk kurulu larnn yetersiz kalmasyla birlikte stanbul'da yeni hastaneler kurulmasna karar verildi. Bu hastanelerde yalnzca OsmanlHilal-i Ahmer'i de il bunun yans ra M s r, Hindistan, Hilal-i Ahmerleri ile Romanya, ngiltere, Almanya, Avusturya-Macaristan, Belika, sve, Amerika Hollanda, Fransa, Rusya Kz lhalarnn gnderdi i sa lk heyetleri de hizmet vermi tir. 2 Kasm 1912 tarihinde de her trl masrafPadiahn kendi parasndan kar lanarak faaliyete ba layan 100 yataklk zel Saray Hastanesi kuruldu40. Tak la Hastanesi ise malzeme ve personel ihtiyacnn Harbiye Nezareti ile Hilal-i Ahmer arasnda payla ld2000 yataklbir hastaneydi. Bu hastanede ihtiya duyulacak malzemelerin bir k smda yabanclkelerin Salib-i Ahmerleri tarafndan gnderilmi ti. Personel Harbiye Nezareti tarafndan gnderilirken, yatak, araf, ama r gibi ihtiyalarda OHAC tarafndan kar lanm t . Kandilli Hastanesi, Prens Celaleddin Bey ve saraynn Aalar Dairesindeki baz yardm severlerin katk laryla kurulan 50 yataklk hastaneye cemiyet ilk etapta ama r gndererek yardm etmidaha sonra hastanenin btn masrafnstlenmi tir. Bu hastanede grev yapan ok sayda gnllde bulunmaktayd . i lide Svari karakolu ve kar snda Rza Bey konada Doktor Klemor'un abalar sonucunda hastaneye dn trlm t. ngiltere ve Hindistan'dan bu hastaneye yardmlar geldi i gibi yine hastanenin birok ihtiyacHilal-i Ahmer tarafndan kar lanm t r. Balkan sava laruzadka stanbul'a gelen yaralve hastalarn say sda srekli artmaktayd . Mevcut askeri hastanelerin ve OHAC hastanelerinin yetersiz kalmaszerine Shhiye-i Askeriyece bazk la ve karakollarn hastaneye dn trlmesine karar verildi. Bu surette Tevikiye, Bebek, Kadky, Moda ve Erenky'de bazkarakol ve k lalar hastane haline getirildi. 39 OHAC Salnamesi 1340; s. 161-165 40 OHAM ; S.1, 1921, s. 22; M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 109 87 Hd r Paa civarnda imendifer hattzerinde bulunan Osmanl ttihad Mektepleri binasyz yataklk bir hastane haline dn trlm tr. Bu hastanenin masraflarnn tamamna yaknba lar yoluyla toplanm t r41. ngiliz vatandaolan Mslmanlar ve ngiliz smrgesi olan blgelerde yaayan Mslmanlar tarafndan kurulmuolan ngiliz Hilal-i Ahmer'i tarafndan Sanayi-i Nefise Mektebinde tesis edilmiolan 1000, Kandilli'de a lan 100, Band rma'da a lan 50 yataklk hastanelerde kurulmu tur. Resim 32; 19121913 Y llararasnda grev yapan OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Meclis-i Umumi Heyeti; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 168 Hilal-i Ahmer her ne kadar savan sradya da madurlarn bulunduu her alana el uzatmaya alsa da bu mmkn olmuyordu. Bu nedenle ngilizlerden tanesi 100 liraya iki gezici hastane alnm , ikingiliz operatr ve birde operatr muavini iin anlama yap lmve hepsi kodra'ya sevk olunmu tu. Bunun yans ra Osmanlordusu geri ekilirken Arnavutluk'un Fiyeri ehrine snmolan Mslman halka ve Osmanlaskerlerine dorudan 41 OHAC Salnamesi 1340; s. 172 88 yardm yap lamadndan talyan Salib-i Ahmer'ine 3000 Osmanlaltndenerek 50 hasta ve yaraltedavi ettirilmi ti42. 2.c. Balkan Sava larnda Hilal-i Ahmer'e DYardmlar Balkan sava laresnasnda OHAC savan a r ykn tek bana stlenmemi ti. Bu savan ilk gnlerinden sonuna kadar srekli olarak ounluu Mslman lkelerden ve ngilizlerin smrgesi halinde bulunana Mslman halktan olmak zere dnyann drt bir yanndan yardmlar alm t . Bu sava lar dnyann drt bir yannda Osmanlile Balkan devletleri arasnda bir savaolarak de il Mslmanlar ile H ristiyanlar arasnda bir sava olarak grlmolsa gerek ki dnyann her yannda Mslmanlar OsmanlHilal-i Ahmer'ine yardm iin s raya girmi lerdir. M s r, k sa sre ncesine kadar Trablusgarp'ta talyanlarla savaan Osmanlordusuna hibir yardmda bulunmazken, Balkan sava laresnasnda Osmanlya en byk yardmyapan M s r Hilal-i Ahmer'i olmu tur. Bunlardan zellikle dikkati eken ise M s r Hilal-i Ahmer'inin yardmlard r. M s r Hilal-i Ahmer cemiyeti savan ilk gnlerinden itibaren Osmanlordusuna ve Mslman halka byk yardmlarda bulunmu tur. M s r Hilal-i Ahmer'i blgeye drt sa lk heyeti gndermi , bunun yans ra hastaneler kurmu tur. Mehmet Ali Paa bakanlndaki M s r Hilal-i Ahmer cemiyeti blgeye nemli yardmlarda bulunmu tur43. Birinci M s r Hilal-i Ahmer heyeti ilk olarak SazlBostan'da ad rlarla bir hastane kurmu tur. Daha sonra 1700 lira masrafla barakalar ina edilmive tam teekkll bir hastane haline dn trlm tr. kinci M s r Hilal-i Ahmer heyeti Beylerbeyi'nde 14 kou ta 200 yataklk bir hastane olu turmu tur. Bu heyet beraberinde bir ameliyat takm , 2 rntgen cihaz ve bir bakteriyoloji laboratuarnda beraber getirmi ti. Bunun yans ra Prens Mehmet Ali Paa 102,000 ngiliz Altngibi ykl bir yardmda bunlarn dnda olarak OsmanlHilal-i Ahmer cemiyetine hibe etmi tir. M s r Hilal-i Ahmer'i tarafndan gnderilen sa lk heyetinde; Ba tabip Prof. Dr. Rayn operatr Doktor Ali brahim Bey, operatr Doktor Selim Bey, Doktor smail Bey, Doktor 42 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 113 43 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 114 89 Hasan brahim Bey, Doktor Esyaton, Doktor Tevfik Umur Bey, operatr Gabsler, eczacVili Gali , katip Tevfik Bey grev alm lard r44. Resim 33; M sr Hilal-i Ahmer'i tarafndan Balkan Sava larsrasnda gnderilen Birinci Sa lk Heyeti; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 180 M s r'dan gelen nc shhiye heyeti 13 tabip, 1 eczac , 14 hastabakcve 3 hademeden olumaktayd . Bu heyet Ayastefanos'ta 270 yataklk bir hastane kurmu tur. Grev sresi boyunca 380 hasta kabul etmi tir45. M s rdan gelen drdnc heyet ise 13 tabip, 1 eczac , 26 hastabakcve hademeden olumaktayd . Bu heyette Maltepe'de 360 yataklk bir hastane kurmu tur. Bu hastane grev sresi boyunca 589 hasta ve yaralkabul etmi tir46. 44 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 113-114 45 OHAC Salnamesi 1340; s. 178 46 OHAC Salnamesi 1340; s. 178 90 Yine M s r Hilal-i Ahmer'i tarafndan Yedikale'de 52 yataklk bir hastane kurulmu tur. Bu hastanenin kuruluamacsavanedeniyle g edenlere sa lk hizmeti sunmakt r. M s r Hilal-i Ahmer'i tarafndan kurulan bu Muhacirin hastanesinde 2 tabip, 2 eczac , 3 hastabakcve 2 hademe grev alm t r47. M s r Hilal-i Ahmer'i tarafndan Rumeli'de bulunana yaralve gmenleri Anadolu'ya tamak zere Selanik ve zmir arasnda "Bahri Ahmer" isminde bir hasta nakil vapurunu sefere ba latm t r. Bahr-i Ahmer vapurunda 5 tabip, 1 eczac , 24 hastabakc , 2 hademe grev almaktayd . Bu vapurun kapasitesi 100 yatak olarak belirlenmi ti. Grev yaptsre ierisinde 1000 kadar yaral , 10,000 kadar gmeni Anadolu'ya ula t rm t r. Hindistan'dan gelen ilk kafile Londra'da renim gren Hindistanlrencilerin btn masraflarkendilerine ait olmak zere M s rlDoktor Selim Beyin beraberinde Haydarpaa Askeri hastanesinde grev almalaryla gereklemi tir. Bu durum yukarda da de indi imiz zere bu savan dnyann drt bir yannda Osmanlile Balkan devletleri arasnda bir sava olarak de il Mslmanlar ile H ristiyanlar arasnda bir savaolarak grldn kan tlar niteliktedir48. Hindistan'dan gelen ikinci shhiye heyeti Hindistan'n Bombay ehrinden slam Genleri Cemiyeti ve Ziya slam Encmeni tarafndan toplanan yardmlar Bombay Fakir-i slamiyesi Heyet-i Shhiyesi adyla 17 Aralk 1911 tarihinde gndermi tir. Heyet tam teekkll ad rlaryla 23 Ocak 1912 tarihinde atalca civarnda merli mevkiinde 100 yataklk bir seyyar hastane kurmu tur. Hindistan'dan gelen bu sa lk heyetinde; Mdr Doktor Feyzi Bey, Ba tabip Doktor Mehmet Hseyin Bey, tabip olarak Doktor Nemikar Bey, Doktor Mulkan Bey, Doktor Nizar Ahmet Bey ve Doktor Selim Bey, eczacRuen Bey, katip Seyid Abdlmecid Efendi, idare memuru Siraceddin Efendi grev alm lard r. Hindistan'dan gelen nc heyet ilk nce Kad rga hastanesinde grev yapt . Savan ikinci aamasnda ise Gelibolu'da seyyar hastaneleriyle hizmet verdiler. 47 OHAC Salnamesi 1340; s. 178 48 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e., s. 115 91 Romanya'da yaayan Mslmanlar tarafndan Balkan sava larnn ba lamasna mteakip olu turduklarsa lk ekibini stanbul'a gnderdiler heyet Darlfnun hastanesinde grevlendirildi49. Londra'da yaayan Emir Ali efendinin tevikleriyle burada yaayan Hindistanl lar tarafndan da bir shhiye heyeti gnderilmi tir. Bu heyet ilk nce kodra'da hizmet vermi daha sonra Ayastefanos'a gnderilmi lerdir50. Balkan Sava laruzadka baka slam topluluklarda Hilal-i Ahmer cemiyeti'ne yardm eli uzatmaktan geri kalmam lard r. Hindistan'n Bombay kentindeki yoksul Hint Mslmanlar , bir sa lk ekibi olu turabilmesi iin Cemiyet'e 80.000 ruble gndermi ler, bunu Emasiye'den Ziraat Bankasna Cemiyet adna gnderilen 90 OsmanlLirasve savaba olarak gnderilen 15.000 kuruizlemi ti51. Kalkta Hilal-i Ahmer Cemiyeti VeznedarHac Ahmet Abdllatif Efendi kanalyla gnderilen 1700 ngiliz LirasHarbiye Nezareti veznesine yat r l rken Lahor Kentinin Mslmanlar , Hilal-i Ahmer Cemiyeti iin Halife'ye 300 liralk bir ek Rangon'dan da Hilal-i Ahmer'e verilmek zere ngiliz Sefaretine 3500 ngiliz Liras gnderilmi ti. Merkezi Londra olan ttihad- slami Cemiyeti, savablgesine gnderilmek zere ngiltere Hilal-i Ahmer Cemiyeti'ne 2400 lira gndermi , ngiltere Hilal-i Ahmer Cemiyeti ise buna iki doktor ve bir miktar harita da ieren gezici bir hastane heyeti de katarak Marsilya yoluyla sz konusu blgeye gndermi ti. te yandan Bosna Mslmanlar da 190.000 kron ba lam lard 52. OsmanlHilal-i Ahmer'ine gelen yardmlar yalnzca Mslmanlardan olmam t r. Mdr Major Velli ve Mdire Madam Velli'nin bakanlnda ngiltere'den gelen ngiliz Salib-i Ahmer heyeti stanbul'a gelirken yanlarnda dnemin en son teknolojiye sahip sa lk ekipmanlarnda beraberlerinde getirmi lerdir. Heyette 12 doktor, 11 asistan, 43 hastabakc bulunmaktad r. Bungiliz heyeti atalca ve Beykoz'da birer hastane kurdular. 49 OHAC Salnamesi 1340; s. 188 50 OHAC Salnamesi 1340; s. 188189 51 OHAC Salnamesi 1340; s. 186 52 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e. , s. 115 92 Romanya Salib-i Ahmer'i de bir seyyar hastane ile birlikte bir sa lk heyetini stanbul'a gndermi ti53. Alman Salib-i Ahmer'i de gndermiolduu yardm ve sa lk heyetiyle Gmsuyu hastanesinde yaralve hastalara yardm etmi lerdir54. Avusturya Salib-i Ahmer'inin gnderdi i iki sa lk heyeti hastane haline dn trlen Tak la hastanesine yerle tirildiler. Savan sonuna kadar iki heyette burada grev alm lard r55. Balkan sava larboyunca, Belika, sve, Amerika, Felemenk, Fransa, Rusya Salib-i Ahmer'leri de OsmanlHilal-i Ahmer cemiyetinde yardmda bulunan ya da gnderdikleri sa lk heyetleriyle hizmette bulunan dier yardm kurumlard r56. 2.d. OsmanlOrdusunda Grlen Kolera SalgnVe Cemiyetin Faaliyetleri Osmanlordusu K rkkilise bozgunundan sonra atalca blgesine ekilmek zorunda kalm t . Ordunun atalca blgesinde bulunduu s rada ordu iinde kolera salgnvuku bulmu , bealtgn iinde koleralaskerlerin say snn bini amaszerine ordu shhiyesi bunun iin hemen koleralaskerleri dier askerlerden ay rarak birounu stanbul'a sevk etmi tir. Ancak bu hastalk bulacbir hastalk olduundan yalnzca hastayde il hastayla temas halinde bulunmuherkesi de dier askerden ay rmak gerekiyordu. Bu ise ba lbana bir sorundu. Ne cemiyetin kurmuolduu nede Harbiye Nezareti'nin kurmuolduu hastanelerde bu durumu kesin surette nleyecek tertibat bulunmuyordu. Hastalanan asker ve siviller kendi gibi kolera bulamdier hastalarla birlikte byk camilerde karantina altna alnm t . Burada bulunanlarnda yemek ve her trl ihtiyalar yine OHAC tarafndan kar lanmaktayd . Yemekler camilerin nlerine kurulan gezici mutfaklarda Evkaf Nezaretinden getirilen kaplarla da t lyordu. Halka gnde ki i bana bir okka ekmek da tmhesaplanm t . Yalnz Ayasofya camisinde bulunan hastalara da t lan 53 OHAC Salnamesi 1340; s. 191 54 OHAC Salnamesi 1340; s. 192 55 OHAC Salnamesi 1340; s. 192 56 OHAC Salnamesi 1340; s. 193, 196-198, 200 93 ekmek miktargnde 3600 okkayd 57. Bunun yans ra Sultan Ahmet camisinde 1200 Nuruosmaniye'de 450, Mahmut Paa camisinde 1250 okka ekmek da t lmaktayd . Bu drt camide da t lan gnlk ekmek miktar6500 okka yani 8320 kilogramd . Buda Hilal-i Ahmer'in savazamanne kadar byk bir ykn altna girdi ini ve devletinin s rtndan ne kadar byk bir sorumluluu alarak kendisinin yklendi ini gstermektedir. Hilal-i Ahmer'in bu hastaln yok edilmesi iin yaptfaaliyetlerden biride Amerika'dan satn ald30 araba ile hastalarn dier hastalarla temasnnleyerek stanbul'a nakillerini sa lamak oldu. Resim 34; Hadmky Hastanesi Heyet-i Shhiyesi; OsmanlHill-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi: stanbul, 1340, Amed Matbaas , s. 194 Hadmky, Ayastefanos, Ispartakale hastaneleri bu salgn nedeniyle kurulmu hastanelerdir. stanbul'a sevki mmkn olamayan hastalarn tedavisi iin atalca evresinde kurulan bu hastanelerin her trl levazm ve sa lk personeli cemiyet tarafndan 57 Osmanldneminde kullan lan bir a rlk birimi olan okka yer yer farkl lklar gstersede yaklak olarak 1 okka, 1280 gram olarak kabul edilir. OHAC Salnamesi 1340; s. 201 94 kar lanm t r. Bu hastaneler kolera salgnetkisini yitirinceye kadar bu grevlerini srdrm salgnn azalmasndan sonra ise dier hastalarkabule ba lam lard r. 2.e. Gmenler ve SavaEsirleriin Cemiyetin Faaliyetleri K rkkilise bozgununa mteakip ordu geri ekilmeye ba lam , Osmanlordusunun terk etti i yerlerde ise Bulgarlarn byk mezalimler yapmaya ba lamaszerine Mslman halk yurtlarnterk ederek yanlarna hibir ihtiyalarnalmadan Osmanltopraklarna g etmeye ba lam lard . Hilal-i Ahmer hasta ve yaral lar ba ta olmak zere gmenlere uzun yollarda bakm iin Edirne- stanbul arasnda Pavlu, Sofiler, Dimetoka, erkezky, Lleburgaz ve Sirkeci'de 6 istasyon haz rlatm t . Bu istasyonlarn ve personellerinin her trl donatm ve gereksinmelerini Hilal-i Ahmer Cemiyeti stlenmi ti. A lan 200.000 liralk kredi ile her birinde 200'er yatak, beer doktor ve birer operatr bulunan hastaneler, gerekli ila, pansuman malzemeleri ayrca hasta ve personel iin haz rlanm giysilerle de donat lm lard . Hastanelerde grevlendirilen asistanlar da alanlarnda yetimikimselerdi. Bu kimseler ya tp rencileri ya da mezunlaryd . Edirne Hastanesi en u nokta olarak en ok sayda yaralya kucak ama durumunda olduundan burada 28 asistan bulunduruluyordu58. ok k sa sre ierisinde stanbul ba ta olmak zere atalca stanbul hattnda bulunan Osmanltopraklargmenlerle doldu. Camiler ve mescitlerde yer bulamayan gmenler sokaklarda kalmaya ba lam t . OHAC byle bir durumda bu insanlara yardm etmeyecek de ildi. Hemen Meclis-i Umumi toplanarak bu durumla ilgili bir toplantyapt . Cemiyet savazamanlarnda Osmanl ordusuna ve ordudaki yaralve hastalara yardm iin kurulmu tu, bu nedenle tznn be inci maddesi gere i gmenlere yardm iin bir y llk gelirini amayacakekilde yardm edebilirdi. Bunun iin gmenlere yap lacak yardmlar ounlukla ba lardan kar lanmalyd . OHAC bu gmenler iinde ncellikli olarak sava ta ehit olan ya da halen orada savamaya devam edenlerin ailelerine acil olarak yardmyapmaykararla t rd . Genel Merkez yelerinden Celaleddin Muhtar Bey Haydarpaa'da yeni ina ettirdi i 15 58 M. Ulu tekin; S. Akgn; a.g.e. , s. 126 95 apartmandan oluan yapykesin bir zm bulunana kadar bu zabitan ailelerine tahsis etti. Bu ailelerin buraya yerle tirilmesi grevini de Hilal-i Ahmer Kadnlar Kolu stlendi. Bunlarn iaelerinin kar lanmasiin ki i bana 3.5 kuruhesapland . Say lar40 civarnda olan bu ailelerden bu apartmanlarda yer bulunamayanlar ise ehremaneti59 civarnda Haydar Paa konana yerle tirildi. Hatta daha sonralarataleme'de Ha im Bey konana da bu ailelerden yerle tirilenler oldu. Bulgar mezaliminden kaan gmenlerin say snn giderek artmas , muhacirin komisyonunun bu gmelerin ihtiya ve yaralarnsarmada yetersiz kalmaszerine OHAC Genel Merkezi iki defa 5.000, mteakiben 10.000 ve daha sonra kongre kararyla 50.000 liralk yardmlar yapm t r. Yedikule barakalarnda ikamet eden muhacirlere ihtiyalarn kar lamalariin gnlk 3 kuru tan yardm yap lmaya ba lanm t . Bu barakalarda yaklak olarak 4600 ki i kalmaktayd 60. Dier taraftan Sultan Ahmet, Davut Paa, Cerrah Paa, Murat Paa camilerinde ve evrelerinde yerlemiolan yaklak 5000 ki ilik gmen gurubuna da aynekilde muamele edilmi tir. Gmelerin say snn gn getike artmasve cemiyetin bu yardmlarartk dzenli hale getirmesi nedeniyle cemiyet bnyesinde Celaleddin Muhtar Beyin bakanlnda bir idare heyeti kuruldu. Bu gmenlere temin edilen ihtiya maddeleri ve parann ok ykl mebla lar tutmaszerine heyet bir karar alarak ki i bana verdi i yardmaile yardmeklinde de i tirdi. Bunun neticesinde; Bir ki iye aylk 105 kuruyerine aylk 90 kuru ; iki ki iden oluan bir aileye aylk 210 kuruyerine aylk 150 kuru , ki iden oluan bir aileye aylk 315 kuruyerine aylk 190 kuru , drt ki iden oluan bir aileye aylk 420 kuruyerine aylk 220 kuruverilmeye ba lam , drt ki iden fazla ailelere de drt ki iden fazla her aile ferdi iin ki i bana 30 kuruverilmesieklinde de i tirilmi tir. Yap lan bu de i iklik neticesinde on bebine yakn gmenin olduu stanbul'da aylk olarak yap lan tasarruf 100.000 OsmanlLirasna varmaktayd . stanbul'a g eden bu gmenlerin say s k sa sre sonra 3709 aile toplamda 14.856 ki iyi bulmu tur61. 59ehremaneti, gnmzdeki Belediye i lerini yrten kurumun Osmanldnemindeki ismi olup 1912 1913 y llararasnda bu bine Kadky Rhtmcivarlarndayd . 60 OHAC Salnamesi 1340; s. 215 61stanbul'a g eden bu ailelerin ikamet yerleri, yerle tirilen semtler ve say larhakknda ayrnt lbilgi iin bkz. OHAC Salnamesi 1340; s. 219225 96 OHAC hanmlar kolunun yapmolduu en byk icraat ise bu gmenlere sa lad imknlard r. Hanmlar kolu 10.411 muhacire h rka, atk , fanila, entari, i ama r , orap ve kundura da tarak bu byk yk kendi imknlaryla kar lam t r62. Hilal-i Ahmer tekilat500 lira yardm yaparak kuruluunu sa ladHilal-i Ahmer Hanmlar Dar's-snaas9 Austos 1913 tarihinden itibaren faaliyete ba layarak, muhacir kadnlarn ihtiyalarntemin edebilecekleri paraykazanmalarnsa lam t r63. Bunlarn satndan askerlerin ve yaral larn ihtiyalarnn kar lanmasiin almalarda bulunmu sergiler ve kermeslerle kendine bir fon olu turmu tur. Elde etti i bu fonu kullanarak yin bu gmen bayanlarn ihtiyalarnkar lam , daha byk i ler yaparak daha ok muhacir kadn isahibi yapmdolay syla da bu muhacirlere en byk yardmyapm t r. Bu faaliyetleri neticesinde 1914'te 75, 1915'te 117, 1916'da 125 muhacir bayana iimknsa lam t r64 . Bu kurum aynzamanda burada alan muhacir bayanlar iin bir okul niteli i tamaktayd 65. Burada alan bayanlar hem kendi ihtiyalarnn bir k smngiderecekleri paraykazanyorlar hem de burada verilen e itimlerden yararlanyorlard . Bu kurslar iinde okuma yazma kursu ve hastabakc lk kurslar bulunuyordu. Bylece bu kadnlar hayatlarn devam ettirebilecekleri birer isahibi oluyorlard . Bylece Hilal-i Ahmer kuruluamacnn dna karak devletin ve milletin btn zor zamanlarnda onun yardmna koan ok ynl bir hay r kurumu halini alyordu. Yukarda da de indi imiz gibi cemiyet halk arasnda sadece savazamanlarnda yaral ve hasta askerlere yardm gtrmeyi amalayan bir kuruluolarak de il halkn her trl sknt sna ulaan bir cemiyet haline brnm t. Bundan dolayhalk bu dnemde kendisiyle ilgilenecek ve yaralarnsaracak tek kurum olarak Hilal-i Ahmer'i grmekteydi. Savaesirlerinin aileleri haber alamadklaraile fertleri iin bavurduklaraskeri makamlardan bir cevap alamaynca OHAC'a bavuruyorlard . Bu durum neticelenmesi iin OHAC Genel Merkezi 13 Aralk 1912 (Rumi; 30 Te rin-i Sani 1328) tarihinde konuyla ilgili bir komisyon kurulmasnkararla t rd . Komisyon ihtiya duyulacak btn belgeleri 62 OHAC Salnamesi 1340; s. 225 63 Trkiye Hill-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Merkezi Dar's-snaas ; stanbul, 1339(Rumi), 1923(Miladi), Ahmedhsan vereksMatbaac lk, ML - ZEGE; 21791, s. 5 64 apa, Mesut; Kz lay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti 19141925, Bas lmamDoktora Tezi; Ankara, 1989, s. 65 65 Tepekaya, Muzaffer; Kaplan, Leyla; "Hilal-i Ahmer Hanmlar Merkezi'nin Kuruluu ve Faaliyetleri", Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, S. 10, Konya, 2003, s. 176 97 haz rlayarak cemiyetin eski binasnda 14 Aralk 1912 (1 Kanun-i Evvel 1328) gn greve ba lad . Komisyon almalariin yabanclke Salib-i Ahmerleri ve Cenevre merkeziyle ba lantya geildi. Bulgaristan, Yunanistan, S rbistan ve Karada'a yaz lar yaz larak ellerindeki esir say larve isim listeleri istendi. Harbiye Nezaretine mracaat edilerek Osmanlordusuna esir den Bulgar, Yunan, S rp ve Karadaaskerlerinin listesi talep edildi. Mracaatlar neticesinde 4350 ki iden haber alnamadbelirlendi. Ancak eldeki kay tlar neticesinde bunlardan yalnzca 100 ki iye ula labildi. Bulgaristan Salib-i Ahmer'ine yap lan mracaatla 300 ki inin sorgulamasyap ld . Ancak bunlardan yalnzca 70'ine cevap alnabildi66. Hakknda cevap alnamayanlardan bir k sm stanbul'a ve evre illere g eden muhacirin ierisinden bulunarak ailelerine haber verildi. Hilal-i Ahmer yalnzca bu kayplar ara t rmakla yetinmeyerek bu devletlerin elinde esir kalan vatanda larmzn ihtiyalarn kar lamak zere almalarda bulunmu tur. Cemiyet gn getike faaliyet alanlarngeni letecek ve ilk etapta savayaral larn tedavi amacyla ba ladyolculuunda faaliyet sahasnher geen gn geni letecektir. Cumhuriyetin ilk y llarna gelindi inde cemiyet bir yandan kuraklkla mcadele edecek bir yandan dou illerine yardm kampanyalardzenleyecektir67. 66 OHAC Salnamesi 1340; s. 233 67 1929 Senesine ait Merkezi Umumicraat Raporu; Hilal Matbaas ,stanbul, 1930, s. 10 -27. SONU nsanlarn birbirleri iin yardmda bulunmalartarihin her annda karmza kan bir olgudur. Ancak bunun hibir ayrm gzetmeksizin uluslar arasanlamda ve sistemli bir biimde ortaya kXIX. yzy lda Avrupa'da svireli Jean Henry Dunant tarafndan bar zamanlarnda yeti tirilecek ve savazamanlarnda hibir ayrm gzetmeksizin yaralve hastalarn tedavisiyle megul olacak bir uluslar arascemiyetin kurulmasfikriyle ba lam t r. Bu dnce yap snn oluumunda dnya genelinde Hmanist dnce yap snn devletlerin savastratejileri zerinde etkinlik kazanmaya ba lamasnemli bir yer tutmaktad r. Bylece savaalanlarnda tarafsz olarak nitelendirilen ve dokunulmazlbulunan bir yardmseverler ordusunun oluumuna zemin haz rlanmaya ba land . Bu dnce aslnda XIX. Yzy l Avrupa'snn mahsul de ildir. Dnya kurulduundan beri insanlar birbirlerine yardm etmi lerdir. Sava tdmanna yardm etmek fikri ise kltrel geli im anlamnda ilerlemi toplumlarda hep var olmu tur. Ancak resmi ve kurumsal anlamda sistemleen bu fikir 22 Austos 1864 tarihinde Cenevre Szlemesi ile hayata geirilmi tir. Cenevre'de, konferansa kat lan lkeler tarafndan alnan kararlardan cemiyetin uluslar arastarihi a sndan olduka nemlidir ve bu kararlar tekilatn temelini olu turur. Bu kararlar; uluslararasyardm derneklerinin kurulmassavaalannda bu dernek mensuplarna dokunulmamasve sava s rasnda ayrm yapmakszn yardmda bulunulmasve son olarak svire bayrann tersi olan beyaz zemin zerine k rmzhan tekilatn sembol olmasnoktasnda alnan ortak kararlard r Osmanldevleti bu szlemeyi 5 Temmuz 1865'te imzalayan 14. devlet olmu tur. Ancak bu kararlardan ncs cemiyetin OsmanlDevleti ierisinde tekilatlanamamasnda byk nem arz etmi tir. Mslman Osmanlordusu ierisinde, H ristiyanln sembol bir ha iareti tamak dnlemezdi. Bu nedenle u an kullan lan beyaz zemin zerine ay sembolnn Cenevre tarafndan kabulne kadar cemiyet bir trl tam anlamyla hizmete ba layamam t r. Cemiyetin merkezi olarak svire'nin seilmiolmasnas l ki H ristiyan Avrupa'nn idol olan Roma mparatorluunun bu blgeyi ortak toplanma merkezi olarak gryor almasyla ilintili ise, cemiyet sembolnn kz l ha olmasda yine H ristiyanlk motifleriyle ilgilidir. Bu durum y llar boyu her ne kadar AvrupalKz lha yeleri tarafndan kabul edilmemiolsa da 2006 y lierisinde Cenevre Kz lha merkezinin yaynlamolduu aklamada cemiyetin sembol olarak belirlenen kz l han cemiyeti daha yolun banda paraladnkabul etmive 2007 y litibariyle cemiyetin tarafsz bir sembol kullanmaya ba layacanduyurmu tur. 99 1864 y lnmteakip gelimelerin hemen akabinde biryandan cemiyetin geici ynetim kurulu olu turulurken biryandan da cemiyetin tzn haz rlayacak bir komisyon olu turulma abasierisine girilmi ti. Bunun yans ra Avrupa'da devlet yneticilerinin ve saraylarn bu tr cemiyetlere ne kadar destek ve nem verdikleri a ikrd . Bundan dolay sarayn da deste inin byk oranda sa lanmasna nem verildi. Saraydan ba layacak bu yay lma bir sre sonra Osmanltoplumu ierisinde sosyo-kltrel bir moda haline gelecek cemiyet o dnemin aydnlarnbnyesinde barnd ran entelektel bir kimlie brnecektir. Kurumun temelleri, Tbbiye Naz rMarko Paa bakanlnda "Mecruhin ve Marday Askeriyeye mdat ve Muavenet Cemiyeti ile at lm t r. 11 Haziran 1868 tarihinde ilk olarak 22, daha sonra 25 kurucu ye ile rgtlenen cemiyet Sultan Abdlaziz'den de destek grm tr. Ancak cemiyet lke genelinde zelliklede devlet adamlartarafndan tam olarak anla lamam t r. Cemiyet, ihtiya duyulduunda hizmete ar lyor, savasonunda yeniden sessizlie gmlyordu. Cemiyetin srekli ve sistemli bir biimde faaliyete ba lamasise ancak II. Me rutiyet dnemiyle birlikte yaanan yeniden yap lanma sreciyle mmkn olmu tur. Bu dnemde cemiyet tz haz rlanm , cemiyete saray tarafndan, faaliyetlerini yrtece i bir bina verilerek burada dzenli almalarnn ba lamassa lanm t r. Kuruluundan k sa sre sonra OsmanlDevleti byk sava lara girimive cemiyet bu sava larda kendisinden kimsenin beklemedi i kadar stn bir baargstermi tir. Bu yap syla cemiyet k sa srede halk tarafndan benimsenmi tir. Halk nezdinde cemiyet k sa sre sonra milletinin her derdine koan bir kurum halini alm t r. Halkn cemiyete vermiolduu destek yalnzca dini deerlerle aklanamaz. Bu yardmn arkasnda yatan temel itici glerden biride vatana, devlet ve millete olan borcun denmesi dncesidir. Osmanldevleti son dnemlerinde girdi i byk sava larda halkna gereken ilgiyi gsterememi , onun yerine halkn yaralarnsarmakla bizzat Hilal-i Ahmer ilgilenmi tir. zellikle Balkan sava larnda dman askerlerinin zulmnden kaan Mslman Osmanltebaas stanbul'a ve evre illere snm , Hilal-i Ahmer bu muhacirlerin btn ihtiyalarntek bana kar lam t r. Btn bu ynleriyle OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti son dnem Osmanl sierisinde filiz vermive anlTrk tarihine yak r bir perspektif ortaya koymu tur. Yap s , almalar , performans , disiplini ve kararl la sndan kuruluya da ykselidnemi kurumlaryla arasnda pek fark bulunmayan bu kurum bu yap snedeniyle 100 Trkiye Cumhuriyeti tarafndan OsmanlDevletinden devralnan ve tasviye edilemeyen nadir bir kurum olmu tur. Bu gibi kurumlar her ne kadar uluslar arasplatformda tarafsz kurumlar olarak resmiyete gemiolsalar da tarih bize unu gstermi tir ki; bu kurumlar resmiyette tarafsz ancak perde gerisinde ba lolduu devletin siyasi duruuna gre hareket eden kurumlar olmu lard r. Buna bir rnek olarak Trablusgarp savanda talya'y destekledi i sylenebilecek iki devlet olarak ngiltere ve Almanya grlebilir. Bu iki devlet her ne kadar talya'ya ak destek vermese de perde arkasnda savan onaynvermi lerdir. te bu iki devletin tarafszlk rne i Salib-i Ahmer'leri de talyanlara perde gerisinde destek vermi Cenevre szlemesi gere i blgeye yardm gndermeleri gerekirken herhangi bir yardm yap lmam t r. Yada blgeye gitmekte olan Hilal-i Ahmer personeli tutuklan rken Cenevre hibir ekilde talya'yprotesto etmemi tir. Konu ancak savan bitimine mteakip gerekleen kongrelerde gndeme getirilmi tir. Baak bir rnekte ise Balkan Sava larnda birok defalar Hilal-i Ahmer hastaneleri ve personeli Yunan, Bulgar ve S rp sald r sndan hastanede gnll olarak grev yapan yabanc larn ve onlarn haklarnkoruyan konsoloslar sayesinde kurtulmu lard r. Bu rnekler tabi ki oalt labilir. Ancak yinede tm dnya iin, neredeyse tamamsavaarak geilmiolan yirminci yzy l ba lamadan byle bir kurumun insanlk tarihinde hayat bulmuolmaskukusuz ki tm insanlk iin byk bir baard r. BBLYOGRAFYA Tetkik Eserler Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000. ALBAYRAK, Nuri; OsmanlYer AdlarSzl, Tarih VakfYurt Yaynlar , stanbul, 2001. Berkes, Niyazi; Trkiye'de ada lama, YKY, stanbul, 2002. Coursier, Henri; Milletler ArasKz lha, Ankara, 1964. Doanay, Rahmi; Akses, Erdal; Trkiye Cumhuriyeti Tarihi ve Atatrk lkeleri, Elaz , 2006. DUNANT, Henri ; Bir Solferino Hatras , ev. : Nermin Arpaco lu, Trkiye Kz lay Derne i, Ankara, 1964. Karal, Enver Ziya; Atatrk'ten Dnceler, s.137, Ank. 1981. Karal, Enver Ziya; OsmanlTarihi, C.V, TTK, Ankara, 1983. Kaplan, Leyla; Cemiyetlerde ve Tekilatlarda Trk Kadn( 19081960 ); Ankara, 1998. Kz lay ve Kz lha'n MilletlerarasKaynaklar, Trkiye Kz lay Derne i, Ankara, 1964. Trkiye Kz lay Derne i; Kz lay; Ankara, 1995. Trk Kz lay Derne i, 73 Y llk Hayat1877 1949; Ankara 1950. Y lmazelik,brahim; Aksn, Ahmet; Osmanl Yunan Harbi,zmir, 2001. 1929 Senesine ait Merkezi Umumicraat Raporu; Hilal Matbaas , stanbul, 1930. Makaleler BUGNON, Franois; "Geneva and The Red Cross", International Geneva Yearbook, Vol: XIX. 2005-2006, 01.11.2006, 15:30, www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf /htmlall/geneva-red-cross-article-130106/$File/GENEVE_et_CROIX_ROUGE_anglais.pdf BUGNON, Franois; "Red Cross Law", International Review Of The Red Cross, No:308, 1995, 05.11.2006, 17:00, http://www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/html/ 57JMR8 102 BUGNON, Franois; "Just Wars, Wars of Aggression and nternational Humanitarian Law", International Review of the Red Cross, No: 847, 09-2002; 3.11.2006, 17:00; http://www.icrc.org/Web/Eng/siteeng0.nsf/htmlall/5FLCT4/$File/bugnion%20ang%20.pdf BUGNON, Franois; "The Red Cross And Red Crescent Emblems", International Review Of The Red Cross, No: 272, 10-1989, 01.11.2006, 14:00, http://www.icrc.org/ Web/eng/siteeng0.nsf/html/57JMB8 apa, Mesut; "Kz lay", slam Ansiklopedisi, Trkiye Diyanet Vakf , Ankara, 2002. apa, Mesut; "OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti (Kz lay)", Osmanl , C. 5, Yeni Trkiye Yaynlar , Ankara, 1999. Irmak, Sadi; "Kz lay Dncesinin Tarihimizden Gelen Kaynaklar", Kz lay Dergisi, No: 13-14, Ankara, 1964. KURNAZ, efika; "Osmanl 'dan Cumhuriyet'e Kadnlarn E itimi", Milli E itim Dergisi, S.143, Ankara, 1999. Sandoz, Yves; "The Red Cross and Red Crescent Emblems : what is at stake", International Review of the Red Cross, No: 272, 1989, 23.10.2006, 19:00, http://www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/html/57JMB6 Sandoz, Yves; "The 26th International Conference of the Red Cross and Red Crescent : Myth and Reality", International Review of the Red Cross, no: 305, Geneva, 1995, 01.11.2006, 15:00, http://www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/html/57JMF4 Tepekaya, Muzaffer; Kaplan, Leyla; "Hilal-i Ahmer Hanmlar Merkezi'nin Kuruluu ve Faaliyetleri", Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, S.10, Konya, 2003. Sreli Yaynlar Ak Sz Gazetesi; 1337. OsmanlHilal-i Ahmer Mecmuas ; 1921. International Review of the Red Cross; Geneva, 1995, http://www.icrc.org Kz lay Dergisi. Milli E itim Dergisi. Tanin 1914. Trk Kz lay . 103 Tezler Ada, Hsn; The First Ottoman Civil Society Organization in The Service of The Ottoman State: The Case of The Ottoman Red Crescent, Bas lmamYksek Lisans Tezi; SabancUnivercity, 2004. apa, Mesut; Kz lay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti 19141925, Ankara niversitesi nk lap Tarihi Enstits (Bas lmamDoktora Tezi); Ankara, 1989. Eski Harfli Trke Basma Eserler Ahmet Midhat Efendi, Hilal-i Ahmer-Cemiyeti nsaniyenin Tarihi, K rk Anbar Matbaas , stanbul, 1879, ZEGE; 7623 - TBTK; 1719. Hill-i Ahmer Cemiyeti Salnmesi; stanbul, 1340, Amed Matbaas , TBTK; 13490. Trkiye Hill-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Merkezi Dar's-snaas ; stanbul, 1339 (Rumi), 1923 (Miladi), Ahmedhsan vereksMatbaac lk, ML - ZEGE; 21791. EKLER 105 EK1 stanbul Genel Merkezi 16023 OsmanlLiras stanbul Hanmlar Merkezi 6014 OsmanlLiras Konya 5123 OsmanlLiras Trabzon 3894 OsmanlLiras zmir 3579 OsmanlLiras Sivas 3556 OsmanlLiras Mamuratl-aziz 3310 OsmanlLiras Halep 2570 OsmanlLiras Musul 1949 OsmanlLiras Adana 1871 OsmanlLiras Kuds 1863 OsmanlLiras Beyrut 1723 OsmanlLiras Hdavendiar 1702 OsmanlLiras Erzurum 1241 OsmanlLiras Ankara 964 OsmanlLiras Kastamonu 925 OsmanlLiras Edirne 598 OsmanlLiras Bitlis 512 OsmanlLiras zmir 511 OsmanlLiras Diyarbak r 488 OsmanlLiras Basra 382 OsmanlLiras Badat 367 OsmanlLiras Hicaz 294 OsmanlLiras Biga 140 OsmanlLiras Cezayir Bahri Sefid 123 OsmanlLiras Van 113 OsmanlLiras Manast r 111 OsmanlLiras Selanik 97 OsmanlLiras Karesi 87 OsmanlLiras 106 Yanya 68 OsmanlLiras am 50 OsmanlLiras Yemen 34 OsmanlLiras atalca 7 OsmanlLiras Kosova 1 OsmanlLiras 1912 y litibariyle OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti'ne bayapan iller ve ba miktarlarngsteren tablo. Hindistan Mslmanlar 157044 OsmanlLiras Rusya Mslmanlar 19464 OsmanlLiras Cezayir 13804 OsmanlLiras Afrika Mslmanlar 13211 OsmanlLiras M s r 9857 OsmanlLiras Bosna Hersek 6210 OsmanlLiras Romanya Mslmanlar 3255 OsmanlLiras ran 2597 OsmanlLiras Batavya 1599 OsmanlLiras Bulgaristan 986 OsmanlLiras Kbr s 963 OsmanlLiras Tunus 612 OsmanlLiras in Mslmanlar 372 OsmanlLiras Garbi Avustralya 294 OsmanlLiras Girit 75 OsmanlLiras Bingazi 7 OsmanlLiras OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyetine 1912 y lsonu kadar Dnyann e itli blgelerinde yaayan Mslmanlar tarafndan gnderilen yardmlar ve yardm miktarlarngsteren tablo. 107 Almanya 4676 OsmanlLiras Avusturya Macaristan 3866 OsmanlLiras ngiltere 2038 OsmanlLiras Amerika 1813 OsmanlLiras Fransa 1192 OsmanlLiras Felemenk 251 OsmanlLiras spanya 184 OsmanlLiras Belika 127 OsmanlLiras sve 48 OsmanlLiras Japonya 43 OsmanlLiras Danimarka 43 OsmanlLiras svire 23 OsmanlLiras talya 4 OsmanlLiras OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyetine 1912 y lsonu kadar Mslman olmayan lkelerden gelen yardmlarn listesi ve yardm miktarlar . 108 EK2/a: 24 Terin-i Evvel 1328 tarihinde meclis tarafndan onaylanan geici kanun ile cemiyetin Posta, Telgraf ve Telefon Nezareti hizmetlerinden cretsiz yararlanacana dair. 109 EK2/b: "Hilal-Ahmer Cemiyeti Muhaberat ve Muraselatnn Posta ve Telgraf cratndan istisnasHakknda Kanun-Muvakkat Madde -i Mnferide : Hilal-i Ahmer Cemiyeti Merkez-i Umumisi ile vilayette bulunan ubelerinin aralarnda cereyan edecek telgraf muhaberatve cemiyete ianeten cem olunan eya ve nukut ile ianat ve sevkiyatna mteallik gnderilecek evrak-matbua ve muharrerat, telgraf ve posta cretlerinden muaft r. bu madde-i muvakkata-i kanuniyenin Meclis-i Mebusan'n kadnda kanuniyeti teklif olunmak zere muvakkaten mevki-i icraya vazn irade ederim. 26 Zilkade Sene: 1330 ve 24 Te rin-i Evvel Sene: 1382 Mehmet Reat Posta ve Telgraf ve Maliye Naz rSadrazam 110 EK3 OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Nizamnamesi Birinci blm; 8 maddeden olumakta ve cemiyetin kurulumaksadve tekilat yap sndan bahsedilmektedir. Birinci madde; Cemiyetin padiahn himayesinde olup, veliaht Yusuf zzetin Efendinin fahri bakanlnda, OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti adyla merkezi stanbul'da olmak zere kurulmu tur. kinci madde; Cemiyet hukuki dayanan22 Austos 1864 tarihli Cenevre Konferans ile 18 Te rin-i Evvel 1907 tarihli Lahey konferansndan al r. nc madde; Cemiyetin kurulumaksadsavazamanlarnda ordulardaki hasta ve yaralaskerlerin tedavilerini yaparak ordu shhiyelerine yardmda bulunmakt r. Drdnc madde; Cemiyet savazamanlarnda yaralve hastalarn tedavileri ve nakilleri iin seyyar hastaneler, shhiye trenleri ve vapurlar tedarik edecektir. Be inci madde; Gerekirse cemiyet bir y llk dene inden mnasip bir k smngeri denmek kaydyla OsmanlDevletine verebilecektir. Altncmadde; Cemiyet Cenevre ve Lahey konferanslarnn ilgili hkmleri mucibince gerekti i takdirde yabancordularn yaralve hastalarna da bakmakla ykmldr. Yedinci madde; Altncmadde mucibince yabancordularn askerlerine yap lacak olan yardm cemiyetin bir y llk varidatngeemez. Sekizinci madde; Cemiyet zerine den sorumluluklaryerine getirmesi gerekti i zamanlarda bu i leri yerine getirecek btn personelini yeti tirmek ve haz rda bekletmekle ykmldr. 111 kinci blm; Cemiyet yeleri ve idari tekilatn yap shakknda bilgi verilmi tir. Be blmden olumaktad r. Birinci madde; Cemiyet bakentte ( stanbul) bir genel merkez ile vilayetlerde merkezlerden, sancak ve kazalardaubelerden mteekkildir. kinci madde; Bu maddede cemiyet yelerinin sn ftan olu tuu bu sn flarn belirlenmesinde aranan temel artlarn cemiyete faydal lk olduundan ve her kadn ve erkek Osmanlnn bu cemiyete ye olabilece inden bahsedilmektedir. nc madde; Bu maddede yelerin verecekleri aidatlar belirtilmi tir. Drdnc madde; Cemiyete ye olacaklarn cemiyetin iki nemli azasyada idare heyetleri tarafndan nerilmeleri gerekmektedir. Be inci madde; Cemiyetten ayr lma istifa etmek suretiyle ya da ba lbulunduu cemiyet merkezi idari heyetinin vermiolduu zeyl (ay rma) kararyla mmkn olur. nc blm; Genel merkez hakknda bilgi verilmi tir. On iki maddeden oluur. Birinci madde; Cemiyet, OHAC Genel Meclisi nezaretinde Genel merkez tarafndan idare edilir. kinci madde; Meclis ya olaan ekilde ya da olaanst hallerde toplan r. Olaan toplant lara ynetici s fatndaki yelerle vilayet merkezlerinden gelecek ikier murahhas ile genel merkez yeleri kat l r. Olaanst bir durum olmamasdurumunda toplanther y l mart aynda nceden genel merkez tarafndan belirlenen gnlerde yap l r. n madde; Genel merkezin bir senelik icraat raporu genel meclis tarafndan deerlendirilirken mdahale ve oy kullanma yetkisine sahip de ildir. Drdnc madde; Ta radan gelecek olan OHAC temsilcileri vilayet genel meclisi tarafndan seilir. 112 Be inci madde; Bir vilayet genel merkeze gndermek zere bir temsilci seemezse Dersaadette mevcut azalardan biri temsilci olarak seebilir. Altncmadde; Genel meclisin toplanabilmesi iin yz azann haz r bulunmasartt r. Eer bu saytamamlanmazsa on begn iinde genel meclis yeni bir toplantya davet edilir. Bu ikici toplantda aza say sne olursa olsun meclis toplan r. Mzakerat bir ruznameye zabta geirilir. Yedinci madde; Genel meclis toplant snda gerekleebilecek olumsuzluklara kar ak oyla orada mevcut bulunan azalardan biri bakan seilir. Sekizinci madde; Genel meclis toplant snda bulunabilmek iin son aidatn makbuzu ile nfus czdan ibraz edilir. Dokuzuncu madde; Olaan toplant larla olaanst toplant larn tarihleri bir hafta nce gazetelerde ilan edilir. Onuncu madde; Genel meclisin olaanst bir durumda hemen toplanmasgerekirse Dersaadette bulunan st dzey azalarla ve genel merkez heyetinin kat lmyla toplan r. On birinci madde; Kararlar mevcut azann kararyla verilir. On ikici madde; Genel meclis genel merkezin raporlaryla bilnosunu tetkik ettikten sonra de i tirilmesi gereken azalarsemek ve komisyonlarolu turmak ve ayr lan parann gereklerini tayin ve genel merkezin raporlarnda gsterilecek lzum zerine nizamnamenin yenilenmesi veya bazmaddelerinin de i tirilmesi velhas l cemiyetle ilgili btn nemli kararlaralma yetkisine sahiptir. Drdnc blm; dokuz maddeden oluan bu blm OHAC genel merkezi ile ilgili hkmlerin yer aldblmdr. Birinci madde; Genel merkez heyeti Dersaadette genel meclisin st dzey azalarak oyla seilecek otuz azadan oluur. 113 kinci madde; Genel merkez heyetinden her sene beaza kura ile kar larak yerlerine Genel Meclis tarafndan Ak oylama ile dier beaza getirilir. nc madde; Genel merkez yelerinden birinin vefat etmesi yahut mazeretsiz olarak toplantda bulunmamasveyahut istifa etmesi halinde yerine genel merkez yelerden birini seerek bunu ilk toplantda bildirir. Drdnc madde; Genel merkez heyeti her sene kendini yenilemek ve bir reis, bir reis muavini, bir mfetti , bir muhasebeci, bir veznedar, bir veznedar muavini, bir baktip ve gerekti i kadar ktipten olumak zere kendi azastarafndan seilir. Be inci madde; Genel merkez heyeti tanzim edilecek talimatname ve cemiyetler kanununa uygun olarak yelerden aidat ve yardm toplayacagibi yardmn toplanmasve nas l kullan lacana da karar verir. Altncmadde; Genel merkez heyeti her ayn ilk Cuma gn veya harp ve olaanst durumlarda haftada bir defa ya da gerekiyorsa her gn toplan r. Yedinci madde; Genel Meclis azasnn memuriyetleri fahridir. Yalnz hariten bir ktip istihdam edilir. Sekizinci madde; Genel merkez sene sonunda bir senelik icraat raporunu ve bilnosunu Genel Meclise sunar. Dokuzuncu madde; Genel merkez gerekli grd Osmanlvatanda lar ile yabanc lara fahri azalk ve fahri bakanlk unvanlarntevcih edebilir. ftiharname ve diploma verebilir. Be inci Blm; Bu blmde vilayet genel meclisleri ile merkezleri hakknda hkmler yer almaktad r. Birinci madde; Vilayetlerde genel meclis, mahallelerde oturan azalar ve birinci derece azalar ile kazalardan gelecek olan birer temsilciden oluur. Bunlar tarafndan seilecek iki aza 114 tarafndan da bir merkez heyeti bulunur. Vilayet genel meclisi her sene vilayet merkez heyetince tayin edilir. bu genel meclis merkez heyetin raporuyla hesabninceleme de i tirilmesi gereken azasnve Dersaadette'ki genel merkeze gnderilecek temsilcileri seer. Vilayet merkez heyetleri dahi her y l yenilenmek ve her y l bir bakan, bir ikinci bakan, bir ktip, bir veznedar ve bir veznedar muavininden olumak zere kendi azas iinden beki iden oluan bir idari heyet seer. dari heyet bakanlarmerkez heyetine de bakanlk eder. kinci madde; Vilayet merkez heyetinden her sene iki aza kurayla kar larak yerlerine genel meclis tarafndan ak oyla iki aza seilir. nc madde; Vilayet merkezi azasndan birinin vefatya da mazeretsiz toplantya kat lmamasveyahut istifa etmesi halinde yerine merkez heyetinin birinci derece azasndan biri seilir. Drdnc madde; Vilayet genel meclisleri mahalli azann birinci derece azalarnn toplanmasyla seilir. Gerekli ounluk sa lanamadtakdirde meclis on gn sonra ikinci bir toplantya davet edilir. Bu toplantda aza say sne olursa olsun meclis toplan r. Be inci madde; Vilayetlerdeki merkez heyetlerinin grevi vilayetlerde genel merkezin oluumunu, sancak ve kazalarda ubeler a lmasnve genel merkezle srekli olarak irtibat halinde olup merkezden gelecek olan direktifleri yerine getirmektir. AltncBlm; ubelerle ilgili hkmlerin bulunduu blmdr. Birinci madde; ubeler liva ve kazalarda tekil eder. ube heyeti sekiz azadan oluur. Bakanlk, ktiplik, veznedarlk grevlerini yerine getirecek olan azalarubenin idare heyetini tekil eder.ube heyetleri azasher sene yenilenmek ve st dzey azalardan olumak zere vilayet merkezleri tarafndan seilir. kinci madde; ubelerin vazifesi azasnn say snartt rmak, topladklaryardm artt rmak ve yaptklarharcamalaren az seviyede tutarak bunu ayda bir merkeze bildirmektir. Her ubenin kendine ait bir mhr bulunacakt r. 115 nc madde; Yabanclkelerde ikamet eden Osmanlvatanda laryaadklaryerde ubeler aabilirler. Buubelerin ba lbulunduklarmerci Dersaadette'ki genel merkezdir. Yedinci Blm; Hanmlarla ilgili maddenin bulunduu blmdr. Bu blmn birinci maddesi; Dersaadette, vilayet, liva ve kazalarda Osmanlhanmlarndan oluan ve ubelerine ba lolan yalnz yardm toplamakla mkellef olan merkezler kurulabilmesi hakkndad r. Sekizinci Blm; Cemiyetin mali yap sile ilgili hkmlerin yer aldblmdr. Birinci madde; Cemiyetin gelirleri ncelikle azasnn verece i aidat ve yardmlard r. Daha sonra cemiyetin tertip edece i sergi, msamere, konferans ve benzeri faaliyetlerden ibarettir. kinci madde; Menkul ve gayrimenkul cemiyet adna kay tlolan herey genel merkez tarafndan tasarruf ve idare edilir. nc madde; Cemiyetin nakdi gelirleri genel merkezce devlet tarafndan da uygun grlen bankaya yat r l r. Malzemeleri ambar-mahsusa da saklan r. Drdnc madde; Bir defada 20 lira bayapan ki i birinci derece aza olaak kabul edilebilir. Dokuzuncu Blm; Bu blmde cemiyetin hkmetle olacak ilikilerinin belirlendi i maddeler yer al r. Birinci madde; Cemiyetin hkmetle olan mnasebetleri bir nizamname dahilinde gerekle ir. kinci madde; Cemiyetin yardm toplamasbelediyeler tarafndan teftiedilmeyecek. Hkmet tarafndan grevlendirilecek olan bir mfettitarafndan yap lacakt r. nc madde; Harbiye ve Bahriye nezaretleri cemiyete ihtiya duyduunda yardm edeceklerdir. 116 Drdnc madde; Cemiyet memurlarve shhiye aralarhakknda altayda bir harbiye ve bahriye nezaretlerine bir rapor takdim eder. Be inci madde; Cemiyet askeri heyetlerce belirlenecek olan hususlara riayet eder. Altncmadde; Cemiyetin hkmet nezdinde ve mahkemelerde ve kanunlardan oluacak her trl i te sorumlusu cemiyetin genel bakand r. Onuncu Blm; Bu blmde cemiyetin alameti ve bununla ilgili hkmler yer al r. Birinci madde; Cemiyetin alameti Cenevre mukavelenamesi ile belirlenmiolan beyaz zemin zerine k rmzayd r. Bu sembol btn devletler tarafndan kabul edilmiolup Avrupa devletlerinde aycemiyete mahsus k rmzha iareti kar lklolarak tannm t r. Bu alamet cemiyete ait depo, hastane, kafile, araba, hastane ve nakliye kamyonlarnn uzaktan anla labilmesi iin beyaz zemin zerine k rmzhilal iaretli bayrak eker. Savaesnasnda Hilal-i Ahmer'e mensup btn memurlar sol kollarna beyaz zemin zerine k rmzHilal iaretini tayan bez ve banda takarlar. kinci madde; Bu alamet cemiyet dnda kimse tarafndan kullan lamaz. nc madde; Btn muharip ordular Hilal-i Ahmer ve Salib-i Ahmer iaretini tayan ara, bina ve ki ilere Cenevre mukavelenamesi, yenilenmikararlarve Lahey konferansnn ilgili hkmndeki 17 Te rin-i Evvel 1908 tarihli karargere ince herhangi bir tecavz ve sald ryap lamaz. On Birinci Blm; Birinci madde; Cemiyetin mevcudiyeti zaman ile sn rlde ildir. kinci madde; Cemiyet nizamnamesinin tadilatgenel merkezin kararyla verilecek rapor zerine genel meclisin ekseriyetinin kabulyle gerekle ir. Nizamnamenin tadilatveya tebdili iin 100 azann haz r bulunmasartt r. nc madde; Hilal-i Ahmer Cemiyeti Osmanldevletinden yalnzca bir tanedir. Ayn isim ve maksatta baka bir cemiyet kuramaz. 117 EK4 OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Merkezi tarafndan bastr lan yardm kartpostallar , Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000, s. 415 118 OsmanlHilal-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Merkezi tarafndan bastr lan yardm kartpostallar , Akgn, Seil; Ulu tekin; Murat; Hilal-i Ahmer'den Kz lay'a; Ankara, 2000, s.416 119 EK 5 Yatak Levazm : Birer karyola ilte Yastk Yorgan Terlik Tkrk hokkas Yatak araf Yorgan araf El havlusu er yastk yz Her iki hasta iin baucuna bir kk masa 45 adet muhtelifekillerde lazmlk 3 adet delik lazmlk sandalyesi 50 adet hastalann ayan s tmaya mahsus buyut. Giyim: Her hasta iin er adet gmlek Don entari Takke Mendil Birer yaralgmle i Hasta kaputu kier ift orap Fanila 12 adet doktor ve memur niformas 5 Adet hademe elbisesi 8 Adet doktorlar iin beyaz bluz 17 Adet doktorlar iin beyaz nlk 30 Adet Hilal-i Ahmer kolluu (bazubendi) 120 Sofra Levazm : Her hasta iin; Bir orba taba Yemek taba Ma rapa atal Kak ay ka sofra masasve muamba rtleri 12 byk yemek taba 35 kk atal-kak-bak (memurlara) 12 ay ibri i veekerlik 34 ay fincan 6 byk ibrik kier leen-ibrik ve ay semaveri Birer adet kahve dolab Kahve de irmeni Mutfak Levazm : kier adet porimos ocak lambas spirto lambas Tuz-biber kutusu Krek Bulak f ras Altar adet muhtelif boyda kazan Tencere Sacayak Izgara Kepe Maa Birer adet kyma makinesi engel 121 Kemik testeresi lek takm Havan On iki tahta kak Kova Kiler Levazm : 4 ii teneke kaplerzak sand 1 byk ekmek ba ne iplik kutusu Makas Testere K ska Keser eki Testere Oygu Burgu Kerpeten Tornavida Bel Metre kordela Havan i i kutusu ne-iplik kutusu 15 koa (keten bezinden) 2 balta Tirbuon Esvap f ras Kundura f rasve boyas 2 dzine sinek kad 4 kazma krek huni 10 torba 122 6 muhtelif ama r ipi 120 ama r mandal Hamam Levazm : er adet kol banyosu Yarm banyo kier adet byk banyo Semaver Su kaynatmak iin kazan Altar adet hamam silece i Pe tamal Naln Mefruat: Bir adet ecza dolab Duvar saati kier adet masa Hasta sandalyesi Namaz seccadesi er adet ama r dolab Drder adet fara Beer adetamdan ini soba mangal maa krek takm Altar adet duvar termometresi tahta kanepe Onar adet petrol lambas Fener Sprge On sekiz sandalye (keeli a lp kapan r) Yirmi beabdest ibri i 123 Mteferrik Eya: 1'er adet mhr stampa kutusu, yaz takm , takrirlik ve mektupluk ka t, zarf kutusu 2'er adet protokol, duhul, huru, muhasebe, eczac , tabla defterleri 10'ar adet eya nakli iin sepet sandk, kfe, asma kilit 24 adet s rl teneke leen 3 teskere (sedye) 6 muhtelif beyaz bayrak 2 sarbayrak Tmar Levazm : 25 murabba (kare) sarg 50 vcut sarg s 20 Teklinde sarg 20 mselles (gen) sarg 50 faniladan sar lmsarg3 metre tul 5 santimetre arz 50 faniladan sarg 5 metre tul 3 santimetre arz 500 tlbent sar lmsarg5 metre tul 3 santimetre arz 500 tlbent 5 metre tul 10 santimetre arz 500 tlbent 8 metre tul 15 santimetre arz 50 tlbent 10 metre tul 20 santimetre arz 100 koton sar lmsarg 3 metre tul 5 santimetre arz 400 koton 3 metre tul 6 santimetre arz 100 koton 4,5 metre tul 8,5 santimetre arz 100 tmar tlbendi salll onarlk paketlerden 100 adi tmar tlbendi onarlk 600 tmar tlbendi 100 kilo idrofil pamuk 30 kilo vatka pamuu 20 ameliyat araf 20 ameliyat bacak rts 20 boyun ask smselles 124 40 boyun ask smurabba (kare) 5000 sudinne inesi 300 yara dikmek iin ine 800 derece-i hararet kad 10 f ra 1 kontgot metre ls 5 tahte'1-cild rnga aleti (cilt altna) 80 atel 40 koltuk dene i 40 save sol kol ve bacak iin gut r 20 gotiyer iin muhtelif yastk 500 metre muamba 1,20 arznda 100 metre tafta Eczane Levazm : Muhtelif mantar, etiket, keten ve ipek iplik 40 hap kutusu 400 ila iesi Szge kad Kar t rmaya mahsus cam ubuk, turnusol kd , esbap borusu 500 gram fihling miyar 400 gram esbah miyar 1 adet mikyas kul (alkol) 5 balon, 5 santimetre mikablk 3 kapsl porselenden 1 ispirto lambas Tahta maa, kae yapmak iin alet 5 cam huni 4 dereceli enbobe, porselen havan 1 pirin havan 3 ispatul, bak Mufassal defterde muayyen ila ve serumlar Hilal-i Ahmer Genel Merkezi tarafndan Balkan Sava larnda 100 yataklk bir hastane iin belirlenen gerekli malzeme listesi. 125 EK6 Karyola, ama r, yatak vesaire levazm eyaya artk ihtiyacm kalmad . K smen iane (Yardm) k smen de i tira (satn alma) suretiyle temin eyledim. Fahren ibraz-hudumet ve insaniyet eden altuastar tedarik eyledim. Katip, a , kapuc , her eyi buldum. Hastanemiz muntazaman ifa-i vazife eyliyor byk hudumet ibraz ediyorum. 17 Te rin-i Evvel 328 Bahaddin Balkan Sava larsrasnda Edirne yolunun kapanmaszerine blgeye hastane iin gereken malzemelerin gnderilememesi zerine Hilal-i Ahmer Edirne Hastanesinin kurulmasgrevini stlenen kurucusu Doktor Bahaddin Beyin Hilal-i Ahmer Genel Merkezine hastanenin durumu hakknda gnderdi i telgraf. </p>
